venres, 1 de abril de 2016

CONTO DE GUERRA



CONTO DE GUERRA / Camilo Díaz Baliño
1928
Nós, Pubricacións Galegas e Imprenta. Real 36-1º. A Cruña
10 p ; 14 cm. apaisado

Conto de Guerra foi escrito e ilustrado por Camilo Díaz Baliño e editado por Nós na Coruña en 1928.
Nun exemplar dedicado por Ánxel Casal ao autor lese: “Velaí con todo agarimo o primeiro exemprar que se rematou agora mesmo, 12 e 50’ do día 29 de Maio do 1928. A. Casal” (2)

O texto vai precedido dun clixé manuscrito e asinado por Díaz Baliño:
Âs Escolas da Irmandade da Fala – novo lar onde arde o lume sagro da Raza.
A Anxel Casal, meu irman ben querido, loitador qu’alcende os corazons dos rapaciños das escolas irmandinas
Camilo Díaz Baliño
Nadal de 1927
As Escolas do Insiño Galego ás que está dedicado o libro foron unha iniciativa da Irmandade da Fala da Coruña destinada a promover un ensino aberto e participativo, impartido principalmente en galego e, fiel á tradición galeguista coruñesa, de carácter laico e republicano. Casal dirixiu e foi profesor na primeira destas escolas, acollida no seu propio domicilio e onde tamén estivo o obradoiro das editoriais Lar e Nós.

As Escolas comezaron a funcionar en abril de 1924 coa asistencia de máis de vinte rapaciños, na sede da Irmandade, na praza de María Pita, 17, baixo, e uns meses despois, na nova sede da rúa Real, 36, 1º, no domicilio de Casal, quen rematou por facerse cargo da iniciativa. (3)

Camilo Díaz ofrece o conto a estes rapaces nos que deposita a esperanza dos galeguistas, afirmando que serán homes sans, de corazón limpo e iguais aos irmáns de loita, en lugar daqueles outros monifates “que nunca de nenos tivechedes alma, nin de homes tampouco”.

Esteticamente a edición resulta un traballo moi coidado e porén o pequeno formato e o reducido número de páxinas, este é un dos libros máis fermosos entre os editados por Ánxel Casal.

Trátase dun relato antibelicista ambientado no enfrontamento entre as tropas británicas comandadas por John Moore e o exército francés dirixido polo xeneral Soult no lugar de Elviña en 1809, que ademais está acompañado por dúas ilustracións do mesmo autor.

Despois dunha introdución que serve para conectar o relato coa tradición familiar do narrador, este fálanos de como o tío Lourenzo, enrolado na alianza cos ingleses en contra do exército de Napoleón, acompañou un galés ferido de morte durante os últimos momentos de vida. A saudade irmanda os soldados membros do mesmo tronco celta, abondando así no imaxinario promovido por Murguía e posteriormente polas Irmandades.

Xa contra o final do texto, a voz descritiva dá paso a outra intimista e lírica cando o alférez galés evoca a súa terra e a familia pouco antes da morte, mesturado o sangue co do seu valedor.

CONTO DE GUERRA

     O redor da lareira do vello pazo de San Fiz i-a carón do lume, nas noites d’invernía, meu abóo Xohan Ramón contábanos contos de loitas, contos de guerras, lembranzas da francesada, que tío Lourenzo, que fora cadete dos Reales Exercitos nos seus tempos mozos, e logo mandara unha Alarma, contáralle a él, cando el era como nós, no mesmo sitio ô redor d’aquel lar que era pol-a tradizón da casa, o altar onde nos moldeaban o corazón ôs da miña caste.

     Hoxe no pazo se San Fiz xa non arde o lume na lareira nin queda d’el mais que os meus recordos. Non hai d’él pedra sobre pedra. O desleigamento dos uns e a ruindade dos outros, desfixeron o pazo e co pazo a ara.

     Un d’aqueles contos eran do tempo da francesada.

     Os exércitos ingreses retirábanse pra embarcar pol-a Cruña. Era unha retirada tráxica... de morte.

     As nosas Alarmas axudábanlles á se salvar.

     A do tío Lourenzo saíu pra protexer as derradeiras forzas onde viñan os doentes e os feridos.

     N’un istantiño, o exército gabacho chegou perto d’eles.

     Alí non quedaban xa pra loitar mais que uns cantos homes da nosa Alarma; entón, á presa, de calquer xeito rubiron ôs feridos á un castro que d’alí á pouco estaba. Entre aqueles héroes houbo un que non puido chegar. A morte tíñalle espetadas xa as suas poutas; era un alférez galés que morría de dôr e de saudade.

     O tío Lourenzo ficou â sua beira, non podía deixar esquencido a aquel home que era un irmán de loita, e de raza; que viñera axudarnos e morría por nós.

     O abóo Xohan Ramón cando nos decía que a Saudade era todo, na nosa raza, contábanos sempre este conto...

                                                                                             e decía...
     
 “Ergueme un pouco, irmán, que vexa aló o confín, deixa que vexa o mar, o mar da miña arela, ese mar desexado que está xa perto, pertiño, que bica a miña terra!”

     Iba xa erguel-o un pouquichiño para que vira o que tanto degoiraba, e outra vez a metralla nemiga bateu contra o cómaro que de trincheira nos servía. Os petoutos e a terra voltaron á nos cubrir cuasemente.

     O sangue do galés xa empapaba a sua guerreira e os dourados embremas non relocían xa. Eu vía que a vida íase d’aquel corpo; teño pra mín que solamentres a grande e forte arela da Matria lonxana sostiña o seu alentar.

     E seguía tronando a terra; os laios de delor arrodeábannos, e mais arripio facían nos meus azos, que as fungadoras balas que súpetas pasaban riba de nós.

     “Mira tí, irman, veñen xa? – Señor meu Deus, permítelles que cheguen e nos salven! Non ves meu Deus que xa non podo! Que nin fusil nin espada xa me quedan! Déixame bicar ôs meus. Unha vez soiamente! e morrerei en paz. – Mira, irmán, mira outra vez. – Pol-o teu Deus cho prego!”

     Eu xa non podía mais, no chan vía unha poza onde o meu sangue confundíase co sangue do galés. Mais non quero que o meu irmán de morte morra sen cumprir o seu desexo derradeiro, e n’un supremo esforzo conquiro erguel-o seu corpo xa cuase sin vida.

     Abríronse os seus ollos azúes, abríronse moito, parescían os ollos d’un xigante, miraba con ledicia... era xa o derradeiro ollar..., e outra bala, outra ruín e malfadada bala veu á ferir de novo o seu maltreito peito.

     “Eu morro irmán, eu morro; xa vexo lonxe, como nunca a miña terra, xa o cheiro bendito do mar non chega a min”.

     Perdín as forzas e os dous rolamos pra o fondo d’aquela corredoira. Vin morrer o galés. Ainda parez que trona nos meus ouvidos con mais forza que os cañóns do maldecido gabacho a sua maldición:

     “Malia tí, ladrón da miña vida!

     Malia tí que me fas morrer en terra allea, sin ter ô meu carón os meus filliños, a miña mulleriña, a miña Santa Vella!

     Que o Deus que ch’ampara non che dê mais ben que o mal que trai a guerra!”

(1)    Fonte da imaxe de Camilo Díaz: laopinioncoruna.es
(2)    Ánxel Casal, un editor para un país. Coordinador Alfonso Mato. Consello da Cultura Galega. Seminario de Estudos Galegos. Santiago de Compostela. 2007.
(3)    Ánxel Casal. Un percorrido biográfico. Alfonso Mato. Murguía. Revista galega de historia. Nº 7/8. Maio-decembro 2005. Santiago de Compostela.