domingo, 28 de abril de 2013

ALEVAMENTO

ALEVAMENTO / Luís G. Vicencio
Xaneiro de 1928
Lar, revista mensual. Ano 5; número 40. Imprenta Lar, Franxa 34. A Cruña
46 p ; 16 cm.

Luís G. Vicencio é un pseudónimo empregado por Lois Galo Vicente Carré Alvarellos, irmán de Leandro Carré e autor do relato Alevamento, publicado por Lar en xaneiro de 1928 e que había pechar a colección de novela breve.


Esta foi a segunda obra de Lois Carré editada por Lar, logo de ter publicado en 1926 a novela O consentimento. (1)

Entre novembro de1924 e xaneiro de 1928, Ánxel Casal e Leandro Carré mantiveron con vida a Revista Lar, constituída no proxecto editorial máis ambicioso emprendido até ese momento en relación coa literatura galega. A revista non só reuniu os narradores máis prometedores do seu tempo, ofrecéndolles unha plataforma desde onde presentar as súas obras, senón que tamén contribuíu a ampliar os rexistros temáticos e formais da escasa literatura que se viña facendo en lingua galega.

Publicidade LAR 1926
Logo de participar en varios intentos fracasados de constituír unha editorial, Ánxel Casal e Leandro Carré concertaron en 1924 poñer en marcha a Editorial e Imprenta Lar. (2)

Charlando una tarde en la Irmandade con Leandro Carré, convinimos trabajar juntos. Días después, a principios de noviembre de 1924, lanzamos una novela corta de Wenceslao Fernández Flórez – «A miña muller» (3).

Xuntos publicaron os trinta e cinco primeiros títulos da revista. Leandro Carré había editar cinco números máis logo de separarse de Ánxel Casal, completando os corenta números da colección. De cada un deles editáronse tres mil exemplares ao económico prezo de trinta céntimos.

Non obstante e durante os máis de cinco anos de vida de Lar, a editorial nunca deixou de ser un negocio de supervivencia. Para entender a lonxevidade da empresa cómpre ter en conta a xenerosidade dos editores e tamén dos autores, os cales cederon as obras desinteresadamente.

Todos, generosamente, nos cedieron sus derechos. Sólo uno nos cobró cien pesetas por su original: fue Leandro Pita Romero (4).

Os cinco primeiros números da colección confeccionáronse na imprenta Moret. Os trinta e cinco restantes editounos, non sen dificultades, a propia editorial Lar.

Editamos en imprenta propia: una minerva de mala muerte que nos hacía sufrir lo indecible.

Segundo conta o propio Casal, entre todas as novelas editadas as que mellor se venderon foron «O lobo da xente» de Vicente Risco (5) e «Os probes de Deus» de Luís Amado Carballo. (6)

Pero non habían ser as dificultades económicas as únicas en influír negativamente nos proxectos editoriais de Casal e Carré. Durante a súa xeira empresarial, Casal tivo que loitar en primeiro lugar coa censura imposta polo ditador Primo de Rivera e padecer tamén o golpe de estado do 36, nun tempo en que os disidentes arriscaban a propia liberdade ou mesmo a vida, como foi o caso do editor.

Tamén algúns dos autores destas novelas morreron ou foron encarcerados, e case todos eles padeceron represalias despois do golpe de estado.

Desde esta perspectiva, os corenta cadernos editados por Lar non só representan a necesaria normalización da literatura popular escrita en galego, senón que tamén adquiren unha especial relevancia como exemplo de entrega e xenerosidade á causa do galeguismo; inspiración e guía dos proxectos empresariais emprendidos por Casal.

Precisamente a novela que pecha a colección, obra de Lois Carré, reúne moitos dos tópicos presentes noutros títulos da serie e que son característicos da literatura popular da época. O autor presenta unha traxedia moderna onde os protagonistas, procedentes do medio urbano e galegofalantes, teñen conciencia da súa propia individualidade e aparecen dominados por sentimentos puros como o amor e os celos. Fronte a eles érguese unha sociedade asoballante que pretende homoxeneizar as relacións entre os individuos.

Sinopse da obra

Román viaxa a Vilamar como correspondente de banca. No tren coñece a Adelina e Sara, dúas irmás que viven preto da vila.

Román, era un home novo aínda, un rapaz cuase, sua facie de neno, tiña faiciós finas e atraitivas; lixeiramente moreno, nos seus ollos escuros, somellaba concentrarse con forza de facisnación, sua y-alma apasionada.

Vilamar é un lugar cativo e conservador, onde os habitantes desconfían das novidades. A ideoloxía de Román bate decontino contra os prexuízos dos veciños.

Ao comerciante non se lle consinte que espoña outras ideas que as relacionadas coa sua profesión; e, si se permite opinar en política ou espoñer programas filosóficos, pódese dicir sin temor ao erro, que vai fatalmente â ruina.

Atrapado na rutina vilega, Román visita a Adelina e Sara na súa finca da Riveira. Co tempo acabará comprometéndose con Adelina, a máis nova das irmás. Pero a moza recibe un anónimo informándolle da relación entre Sara e Román que pon fin ao noivado.

O autor da nota é Rodríguez, o contable da oficina onde traballa Román. O mozo bótase ao delator, pero está enfermo e a excitación dá con el no chan.

A enfermidade non ten cura. Adelina e Román reconcílianse pouco antes da morte do mozo.

Preto da roseira onde horas antes arrincara a frol, parouse, tratou de domiñal-a postura que prematuramente encollía seu corpo, e n’un arranque de carraxe, puxo fin á aquela vida que tanto lle costaba sôster.

(1)  O consentimento. Luís G. Vicencio. Biblioteca Lar. nº 19. Lar, marzo de 1926. A Coruña.
(2) Ánxel Casal (1895-1936). Textos e Documentos. Dobarro Paz e Vázquez Souza. Ediciós do Castro, 2003. p. 346. Entrevista concedida por Ánxel Casal a Álvaro das Casas en 1934.
(3) A miña muller B.L. nº 1. Lar, 29 de novembro de 1924. Impreso en Moret, A Coruña.
(4)  O anarquista. Leandro Pita Romero. Biblioteca Lar nº 2. Lar, decembro de 1924. A Coruña.
(5) O lobo da xente. Vicente Risco. Biblioteca Lar nº 10. Lar, xullo de 1925. A Coruña.
(6) Os probes de Deus. Vicente Risco. Biblioteca Lar nº 5. Lar, xaneiro de 1925. A Coruña.



domingo, 21 de abril de 2013

COTOS Y JURISDICCIONES DE GALICIA




COTOS Y JURISDICCIONES DE GALICIA / Taboada Roca, Antonio
1927
Imprenta Lar, Franja, 34 – La Coruña
24 p texto. 8 p láminas; 24 cm.


Cotos y Jurisdicciones de Galicia, separata exenta dos Arquivos do Seminario de Estudos Galegos escrita por Antonio Taboada Roca e tamén incluída no primeiro volume dos Arquivos do Seminario de Estudos Galegos, foi datada por Lar no ano 1927, se ben sabemos que non saíu do prelo antes de 1928.

A obra publicouna en solitario Leandro Carré logo da súa separación de Ánxel Casal.

O exemplar que acompaña o texto inclúe unha dedicatoria manuscrita do autor asinada en Melide o vinte de abril de 1928.

A D. José María Montenegro, a quien debo algunos de los datos que figuran en este trabajo.

Antonio Taboada
 
Este foi o primeiro dos traballos de Taboada sobre a xenealoxía e a configuración histórica dos coutos galegos. En 1929 había publicar na editorial Nós un novo traballo sobre o pazo de Santa Mariña, no castro de Amarante (2).

Atonio Taboada, farmacéutico en Melide e membro do Seminario de Estudos Galegos, pescudou nos eidos da etnografía, a historia e antropoloxía. En particular destacan os seus traballos sobre xenealoxía e heráldica.

Entre as súas obras ten especial importancia a monumental Terra de Melide (3), traballo que abrangue diferentes materias relacionadas coa historia e a etnografía de Melide e que foi impulsado por Taboada, quen ademais había colaborar na edición coa monografía Notas históricas (4). Na redacción da obra Terra de Melide tamén participaron os membros do Seminario de Estudos Galegos: Ramón Otero Pedrayo, Florentino López Cuevillas, Xesús Carro, Emilio Camps, Xosé Ramón Fernández Oxea, Vicente Risco, Amador Rodríguez Martínez, Eduardo M. Torner, Xesús Bal e Gay e Armando Cotarelo Valledor.

A fotografía de grupo que acompaña o texto (5) correspóndese coa campaña emprendida polo Seminario en 1934 na terra do Deza. O obxectivo dos investigadores era reproducir nesta bisbarra o traballo levado a cabo en Melide. Non obstante, o libro non chegaría a publicarse.

No grupo distinguimos a Antonio Taboada na terceira posición pola dereita, ao carón de Salustiano Portela Pazos e outro crego non identificado.


Sinopse da obra
 
Vilar de Ferreiros

Acuciada mi curiosidad de niño, por conocer este pazo de mis mayores, de que tantas veces oí hablar, solar de aquellos nobles que antaño realizaron proezas que aún hoy relatan nuestros petrucios, hacia él dirijí mis pasos.

Despois de describir a estrutura e contorna do pazo, coroado pola pedra de armas dos Pimentel e os Soutomaior, Taboada pescuda nas vellas escrituras os datos sobre a extensión da xurisdición do couto e os seus antigos propietarios.

A xurisdición, antes chamada de Moreda, comprendeu as freguesías de San Cibrao de Sexto, San Miguel de Brocos, San Vicente de Rivadulla, San Cristovo de Pezobre e San Xoán de Visantoña.

Dos seus propietarios sabemos que no comezo prevalecen os Soutomaior. Así atopamos entre eles a Sueiro Gómez (6) no século XV ou a Xoán Fernández no XVI.

A primeira dos Pimentel en inscribir o nome entre os propietarios do pazo había ser dona Maior, viúva de Luís de Soutomaior, quen tomou posesión da casa en 1572.

En diante, os señores do pazo identifícanse co nome composto Soutomaior-Pimentel. A relación de propietarios chega até o século XIX.

Gozaban sus poseedores el derecho de asilo, y tenían la regalía de nombrar juez de la jurisdicción en la que ejercían el mero mixto imperio.

(1) Fonte da imaxe de Antonio Taboada Roca: http://www.farmacialopezrio.com/index.htm
(2) Cotos e xurisdicións de Galicia. Pazo de Santa Mariña do Castro de Amarante. Antonio Taboada Roca. Nós, Publicacións Galegas e Imprenta - Real, 36 – 1º - A Cruña. Publicado como separata exenta o 12 de xuño de 1929. Reproducido no segundo volume dos Arquivos do Seminario de Estudos Galegos.
(3) Terra de Melide. Varios autores. Editorial Nós – Rúa do Vilar, 15 – Santiago de Compostela. 7 de xuño de 1933.
(4)  Notas históricas. Antón Taboada Roca. Editorial Nós, Santiago de Compostela. 1933. Separata exenta de Terra de Melide.
(5) Fonte da imaxe e texto da nota: http://dezahistorias.blogaliza.org/ A fotografía foi realizada en xuño de 1934, diante da casa de Ramón María Aller en Lalín. Nela aparecen os membros do Seminario de Estudos Galegos, que estaban realizando unha das “xeiras” ou traballos de conxunto na Terra de Deza, acompañados do alcalde de Lalín, Manuel Ferreiro.
(6) Sueiro de Soutomaior (curmán de Pedro de Soutomaior, Pedro Madruga), fillo do embaixador diante do Gran Tamerlán de Tartaria e da súa segunda muller, Leonor de Mendoza. Galicia Feudal. Victoria Armesto. Editorial Galaxia – Vigo. 1969. Tomo II. p 500.



domingo, 14 de abril de 2013

CONTOS DE NADAL



CONTOS DE NADAL / Cotarelo Valledor, Armando
Nadal de 1927
Lar, revista mensual. Ano 4; número 39. Imprenta Lar. Franxa, 34 - A Cruña
30 p ; 16 cm.


O libro que recolle contos populares e panxoliñas titulado Contos de Nadal e asinado por Armando Cotarelo Valledor, saíu do prelo de Lar en decembro de 1927 co número trinta e nove. Este había ser o penúltimo volume publicado na colección de relatos breves.

A obra está editada en solitario por Leandro Carré e inclúe catro contos breves recollidos por Cotarelo, un feixe de tradicións populares repetidas durante a noite de Nadal e certo número de panxoliñas asinadas por E. C. A., quen sen dúbida pode ser Eugenio Carré Alvarellos, irmán de Leandro e tamén escritor.

O editor xustifica mediante unha nota a composición do volume.

O noso ilustre amigo D. Armando Cotarelo tíñanos entregado alguns contos populares de Nadal colleitados por ele, e por ele referidos co’esa sua mestría de xeito e de fala que engayolan.

¿Qué mellor, pois, para este volume que sai en Nadal do que esta fermosa coleición de contos relatados por tan grande cincelador da nosa lingua?

Un broche d’ouro con que pechamos o ano 1927.

Tamén xusgamos comenente e interesante engadir algunhas notas encol dos costumes en Galicia nesta época de Nadal, e insertar alguns vilancicos dos mais populares.

Coidamos asi compretar o tomo 39 axeitadamente â data en que se pubrica.

Este será o segundo libro de Cotarelo editado por Lar. En 1926 a editorial tamén imprimiu a fantasía tráxico-histórica titulada Hostia, onde Cotarelo relata as últimas horas na vida do bispo Prisciliano. (1)

Cotarelo, primeiro presidente do Seminario de Estudos Galegos, destacou principalmente como autor dramático, se ben entre os seus traballos de investigación tamén podemos atopar estudos etnográficos e colleitas da cultura popular como sucede neste volume, onde reúne algúns contos que teñen a súa orixe na tradición oral.

Sinopse da obra

A ovelliña morta: Camiño de Xerusalén, María e Xosé fixeron noite nunha casa. Xosé mandou matar o único año que había alí e enterrar a pelella. Pola mañá atoparon un rabaño xurdido dos ósos. Daquela veu procuralos o mordomo dun home rico que antes lles negara a pousada, pero eles seguiron a viaxe.

Quen moito fala: O boi e o galo din que Martiña, a cordeira nova que mercou o amo, é unha lareta que anda contando como viu un anxo mandar os pastores camiño de Belén.

Na granxa prodúcese o milagre: amansan as bestas e as feras mestúrase cos animais sen lles facer dano. Martiña proclama entón o nacemento de Xesús e a Virxe, véndose descuberta diante dos soldados de Herodes, bótalle unha fada:

Ovella eres,
ovella serás
e anque te maten
xamais berrarás.

Por eso desde entón as ovellas non chían, nin a sere pegadas, nin feridas, nin comestas do lobo, nin mortas a cuitelo.

O rei mouro: Logo de visitar a Xesús, os tres reis volven ao seu fogar. De camiño, o rei mouro hospédase nun mesón e dálle a lavar o turbante á pousadeira. Cando o pano toca o corpo dun rapaz entangarañado, este sanda.

Milagre, milagre, pero non por min. O axionllarme ontronte rentes do berce do Portal, ese pano fincou nos pés divinos.

A tea de araña: cando Xosé e María fuxían de Herodes perseguidos polos soldados, procuraron acubillo nunha cova. As arañeiras que esgazaron para entrar pecharon de novo o oco e os perseguidores seguiron adiante.

O Neno Xesús sorría e as arañas beilaban diante del. Tan axiña como os santos perxecutos se entoñaron, elas volveron á tecel-as teas esgazadas por San Xosé en un amén os animaliños recobriron de novo toda a entrada.

A noite boa na aldea

O volume describe tamén algúns dos costumes campesiños durante a noite de Nadal. Entre eles citan a tradición do lume novo:

O lume novo acéndese o víspora de Nadal. Bárrese moi ben barridiña a lareira e á ela lévase unha grande cachopa â que se lle pega lume, pois ten de acarrear a sorte para a facenda e os seus donos.

Despois de queimado un pouco déixase morrer o lume, e alí consérvase o cepo de Nadal, para lle voltar á poñer lume cando haxa temor d’algunha cousa malfadada para a casa.

Os rapaces xúntanse en fatos e visitan as casas cantando os reis, recibindo en troco froita, castañas, noces, figos…

Entoan os mozos o Canto dos Reises á coro, postos en curro, un brazo por riba do hombreiro do compañeiro e coa outra man tras da orella, para mellor seguire a entonación, á compás da gaita, sustituída agora á miudo pol-o acordeón.

Antes de comezar a cea de Nadal, a dona da casa bendí un molete do que ha gardar o primeiro anaco “para o tere de conserva para certos remedios, e reparte o resto á todol-os demais”.

O volume complétase incluíndo algunhas panxoliñas.

Meu Neniño, miña pérola
Non botes, non, tantas bágoas
Se un galego hachas de menos
Outro galego che canta.

Os bois e vacas na corte
Bruan cando as doce dan:
Brecan de folgo os cabritos;
Os cans póñense a ladrar;
Kucurucú, canta o galo;
As polas Kacaracá;
Kiquiriquí, fan os polos,
E os años babadááá…




 
(1)  Fonte da imaxe de Armando Cotarelo: Real Academia Galega.
(2)   Hostia. Editorial e Imprenta Lar. 6 de abril de 1926, A Coruña.



domingo, 7 de abril de 2013

COLECCIÓN DE TAPICES DE LA CATEDRAL DE SANTIAGO



COLECCIÓN DE TAPICES Y COLGADURAS ANTIGUAS DE LA CATEDRAL DE SANTIAGO / Portela Pazos de Probén, Salustiano
1927
Imprenta Lar, Franja, 34 – La Coruña
8 p texto. 4 p láminas; 24 cm.

A separata exenta dos Arquivos do Seminario de Estudos Galegos: Colección de tapices y colgaduras antiguas de la Catedral de Santiago, obra de Salustiano Portela Pazos e tamén incluída no primeiro volume dos Arquivos, foi publicada por Lar en 1927.

Tanto o primeiro volume dos Arquivos do Seminario de Estudos Galegos como as separatas dos traballos que o integran, foron impresas por Leandro Carré en solitario no obradoiro da rúa da Franxa, logo da separación de Ánxel Casal.

O contrato de publicación asinado entre Salvador Cabeza de León, director do S. E. G., e Leandro Carré en marzo de 1927 (2) fai referencia á edición de cincocentos exemplares dos Arquivos, pero non alude á edición dos contidos como documentos exentos. Xa que logo, e tendo en conta que moitas destas separatas – en especial as editadas por Lar –, están asinadas e dedicadas polos propios autores, non resulta aventurado concluír que non estaban destinadas á venda e foron impresas para que estes atendesen os seus compromisos.

A separata dos tapices da Catedral que acompaña o texto leva inscrita a seguinte dedicatoria:

A mi muy querido y admirado amigo el cultísimo arqueólogo Angel del Castillo, con todo afecto.

El Autor

Portela Pazos, cóengo e deán da catedral de Santiago, foi membro da Academia Galega pola súa condición de historiador, e en particular polos traballos sobre a Guerra de Independencia en Galiza.

Na obra sobre os tapices da catedral, Portela describe os panos flamencos datados entre os séculos XVI e XVII, e os tapices españois tecidos principalmente na Real fábrica de Santa Bárbara no século XVIII.

Mención especial merecen os doce tapices de Goya: “seis de regular tamaño, cuatro sobrepuertas y dos tiras”. (3)

Os cartóns destes tapices foron pintados entre 1777 e 1779 para o comedor e o dormitorio dos Príncipes de Asturias no pazo do Pardo.

Por los cartones de Goya tejió la Real Fábrica de Santa Bárbara uno, dos y hasta tres ejemplares, de cada cual, en diversos años, desde 1776 hasta 1808 en que vióse en la precisión de suspender sus trabajos debido a la invasión de los franceses.

As pinturas pertencen á primeira etapa de Goya e a pesar de los defectos de corrección en el dibujo a veces, de la falta de proporción en algunas figuras”, nos cadros destaca a personalidade característica da obra do artista.

O autor relaciona as pinturas coa correspondencia do pintor, quen manifesta a satisfacción que algúns deles lle produciron ao rei, abríndolle a Goya as portas do pazo.

Todos los tapices de Goya que se guardan en Santiago están tejidos con lana, los tonos oscuros, y con fina estofa de seda, los claros. Consérvanse en muy buen estado, en marcos de madera, si bien a dos sobrepuertas fáltanle las cenefas de la parte superior, y a otras dos, la de abajo.

Portela analiza os detalles das pezas e os datos coñecidos sobre a súa confección. Por último, indica a procedencia dos tapices.

Réstame únicamente decir que todos estos tapices de Goya vinieron a Santiago por donación testamentaria del Excmo. Sr. D. Pedro Acuña, Canónigo Dignidad de Maestrescuela de esta Catedral. Prior de Sar, Secretario de Estado y del Despacho General de Gracia y Justicia en el reinado de Carlos IV, y que falleció en Madrid en 1814.

(1)  Fonte da imaxe de Salustiano Portela Pazos: Real Academia Galega
(2) Ánxel Casal (1895-1936). Textos e Documentos. Dobarro Paz e Vázquez Souza. Ediciós do Castro, 2003. Apéndice gráfico. A fouce, o hórreo e o prelo. Ernesto Vázquez: “Por xentileza de Alfonso Mato posuímos copia do contrato de impresión, en galego, dos Arquivos I, asinado a 20 de marzo de 1927”.
(3) Sobre esta mesma colección de tapices existe outro folleto escrito por López Campos en 1935. Tapices goyescos de la catedral compostelana. A. López-Campos. Tipografía de El eco franciscano. Santiago, 1935.