sábado, 29 de marzo de 2014

CONTIÑOS DA TERRA



CONTIÑOS DA TERRA / García Barros, Manuel
3 de abril de 1931
Nós, Pubricazóns Galegas e Imprenta. Avenida de Linares Rivas, 50. A Cruña
VOLUME XLII
251 p ; 18 cm.

Contiños da Terra reúne algúns dos relatos publicados por Manuel García Barros baixo o pseudónimo de Ken Keirades. O debuxo da portada é obra de Colmeiro e as ilustracións interiores corresponden a Castelao, Colmeiro, Galán, Rodeiro e Virxilio. O libro foi impreso por Nós en abril de 1931 no obradoiro da avenida de Linares Rivas da Coruña.

Ánxel Casal conta na entrevista concedida a Álvaro das Casas en 1934 que este foi un dos libros máis vendidos por Nós. (2)

Algunos libros, como Contiños da Terra, se venden muy bien, rápidamente, pero los más van saliendo con una lentitud que agota todas las resistencias.

A edición de Contiños da Terra sería azarosa de máis e estivo ligada ás permanentes dificultades económicas que empeceron a actividade de Nós. Unha nota no libro anuncia as achegas económicas das asociacións de emigrantes Fillos da Estrada na Habana e da Unión Estradense de Bos Aires, que contribuíron a financiar a edición.

Para a impresión d’ista obra contribuiron con 1.000 pesetas os emigrados estradenses na Habana e con outras 1.000 os de Bós Ars. Co fin de que istas patrióticas aportazóns redunden en beneficio dos lêtores, rebaixamos o custe do libro que en vez de ser superior a cinco pesetas, véndese sô a tres.

A recepción do orixinal dos contos na editorial coincidiu co fanado proxecto emprendido por Casal coa impresión do xornal El Momento, e do cal só chegou a poñer na rúa catorce números entre febreiro e marzo de 1930. García Barros conta na segunda edición de Contiños da Terra, publicada en 1952, (3) como aquela aventura que a piques estivo de arruinar a Casal tamén comprometeu a impresión do libro por ter disposto anticipadamente o editor das dúas mil pesetas fornecidas polos emigrantes estradenses.

O ter aqui os cartos púxenme a fala co editor de Nós, d’aquela na Cruña, advertíndolle iso, que estaba en posesión das pesetas. Andabamos a voltas co conto cando me escribeu decindome que andaban pra quitar un preódico diario pr’ó que contaban co-a miña colaboracion e que lle faria un favor moi grande se lle antecipaba os fondos que tiña pr’ó libro que ó empremilo xa fariamos contas. Eu constestéille decindolle que non me gustaba nada o negocio do diario, que era un articolo que xa abondaba moito e que lles iba a sere moi deficele abrirlle camiño. Pro, mandéilles os cartos que me pedia (…) A bancarrota presentouse rápeda e fulminante. Houbo que esperar un pouco mais, pro, o editor de Nós compreu como puido. Aporveitando os materiaes de que puido dispoñer que non eran do mellor, pro, o libro saieu.

Contiños da Terra 2ª Ed. (1952)
Ao cabo Casal editou o libro co papel sobrante da impresión de El Momento. Con todo, García Barros comprendeu as dificultades polas que pasaba o editor e non llo tivo en conta, como indica noutro parágrafo deste mesmo prólogo.

Foi pasando o tempo, e non quero pensar no fin tráxico que tiveron Editorial e editor que alá se foi sin que me fixera a pirmeira conta. Isto último foi o que menos sentin. Quén sabe como lle andarían as cousas. Era un entusiasta fervoroso das letras gallegas. Por ilas iba sempre mais ben ó sacreficio que ó negocio. A cultura gallega débelle moito, moito. A hestoria terá que facerlle xustiza.

Os contos foron previamente publicados por García Barros no xornal El Emigrado, fundado pola sociedade Fillos da Estrada na Habana, segundo informa o propio autor.

I-era o caso que estando moi escarmentado d’ista miña pruma sempre insumisa e escarabellante, que o menos mal que me trouxera fora levárme ô cárce unhas cantas vegadas, tratei de buscar un xénero que salvándome o compremiso me librara de desgustos e contratempos. E resolvínme a facer contos.

Os relatos seguen a tradición popular dos textos chocalleiros e a poesía choromiqueira tan deostada polos escritores que renovaron a literatura galega durante os primeiros anos do século pasado. Non obstante, contos coma estes que celebran a agudeza do protagonista e onde sempre hai unha vítima a quen humillar tiñan moita aceptación entre os lectores e o autor serviuse deles para achegar a literatura a un público pouco afeito a ler en galego.

O que non conseguin foi librarme de lios, emporiso. A cada protagonista imaxinado, comezando xa po-lo primeiro conto, aparecíalle un auténtico e real que creéndose aludido poñía os meus ósos en perigro, cando mais, e cando menos deixábame coma un farrapo.

Os contos revelan uns tipos maioritariamente rurais, poñendo de manifesto os tópicos do carácter galego que comezan pola desconfianza e a cautela e seguen coa falta de resolución, a humildade, a inocencia, e tamén a astucia e o enxeño para saír das situacións arrevesadas, segundo o caso, transformado o protagonista en vítima ou argallante das trasnadas imaxinadas polo escritor.

A capa posterior recolle unha última exhortación do autor.

Este é un libriño que ô telo
non se deberá prestálo.
Todo aquil que queira lêlo
¡Faga o favor de comprálo!

Escolma da obra

Camiño da montaña. O tío Martiño asiste ao funeral dun parente con medo a que lle dean gato por lebre, como ao cabo sucede.

Boa feira. Xuana vende os porcos na feira e compra outros mellores, sen saber que apanda dos mesmos animais que ela vendeu pola mañá.

Unto de lobo. Un curandeiro aconsella ao tío Silverio unhas fregas con unto de lobo para sandar os males. Logo de apañar os cartos foxe con eles. Claro que tampouco o tío Silverio, desconfiado, revelara onde podía visitalo o curandeiro para darlle as fregas.

Xaquín o pintureiro. Xaquín fala castrapo logo de volver do servizo militar. El escribe as cartas dos veciños e considérase o escribán da aldea.

O vilancico da montaña. Na noite de reis xúntanse os veciños para escoitar os cantos das cuadrillas que, cantar non cantan alá moi ben, pero usan palabras bonitas.

Na festa do San Loís. O tío Mosteiro pide dúas pesetas a un veciño para ir á romaría. Pero cando escoita ao crego clamar contra os que van á festa para gastar dúas pesetas en viño, devolve encabuxado os cartos alcumando no veciño de lareta por irlle co conto ao crego.

Os cortizos de Rei. Un veciño gastoulle unha broma ao gaiteiro de Rei. Daquela argallou a vinganza e mandouno a súa casa de onde saíu esfolado logo de repetirlle ás mulleres o recado que levaba por conta do gaiteiro.

A confesón. Un labrego que roubou pedras dun valado para facer un forno confesa que fornicou.

O esconxuro. O crego e o sancristán fan un esconxuro para tornar o demo que resulta ser un porco entobado na sancristía. Ao verse ceibo, o animal arrastra o crego montado dacabalo.

O ichó. O tío Cachas enche con bosta cuberta por plumas de perdiz o ichó para escarmentar os donos do engado.

A aguia e o raposo. Unha aguia levou un raposo dacabalo até o ceo pero de camiño deu unha reviravolta e guindouno no alto da palleira.

Santo Romedio. Mingucho é un quinto nugallán que para zafar dos traballos aparenta enfermar. O médico sándao sen miramentos cunha vara de vimbio.

Quen con rapaces se deita… Ao crego de Tabeirós roubáronlle a vaca e deu en sospeitar do único veciño que non frecuentaba a igrexa. Daquela argallou a denuncia servíndose do fillo do herexe para que testificara contra o pai, pero o rapaz acaba poñendo en evidencia ao crego.

Antón non come. Logo de comer dous chourizos con pan, unha tixola de zorza e unha morcilla, Antón deixou de comer porque, cousa estraña, xa non tiña gana ningunha.

Na coresma. Fuco do Chouso era un gran comedor de carne e durante a coresma o crego autorizouno a comer a carne que ficase entre os dentes, sempre que xa estivera alí antes da penitencia. E tal fixo: meteu entre os dentes da grade toda a carne que puido e así pasou a coresma.

Se pega, pega… Pepe das Baíñas, quen un día agachou unha ducia de ovos embaixo do sombreiro para non pagar o portádego da Ponte Pedriña e o axente escachizoullos na testa, fíxose pasar por tolo para introducir na vila o xamón que logo vendeu no Toural.

As tres cruces. Vieito Marcial dábase fachenda polas tres cruces que posuía: dúas gañadas en Cuba loitando contra os mambises; a terceira, confesou, era a muller que o acompañaba.

Sobindo a campana. Os veciños xuntáronse para subir a nova campá á torre da igrexa. Todos agás Bieito Ramallo, quen dirixía as operacións sen botarlle man á corda. Claro que logo tampouco bebeu o viño do crego porque aquela era a terra “do meu home”, e o que non traballa non come.

Farruquiño asegúrase. Este Farruquiño é un miñaxoia habitual non contos de Ken Keirades. Canso de perder a chave do hórreo e temendo que os ladróns arrombaran coa facenda, resolveu atala ben atada na mesma pechadura.

O tío Zanfona. Era costume na aldea repartir as probas do porco cando chegaba a matanza. Claro que ao tío Zanfona gustáballe apañar os agasallos dos outros pero non repartilos e aceptou o consello do tío Xirafa, simulando o roubo do porco. Pero o tío Xirafa rouboullo aquela noite e botoulle na cara que o Zanfona non lle tivese levado a proba cando el sabía que todo era una argallada súa.

(1)    Imaxe de Manuel García Barros: gl.wikipedia.org
(2)    Ánxel Casal (1895-1936) Textos e documentos. Dobarro Paz, Xosé Mª e Vázquez Souza, Ernesto. p. 348. O libro contou cunha tirada de 1.000 exemplares, segundo informa García Barros no prólogo á segunda edición.
(3)    Contiños da terra. M. García Barros. Segunda Edición. Talleres Caporaletti Hnos. 1952. Buenos Aires.


sábado, 22 de marzo de 2014

A EIREXA PRE-ROMÁNICA DE FRANCELOS



A EIREXA PRE-ROMÁNICA DE FRANCELOS / Filgueira Valverde, Xosé
8 de febreiro de 1929
NÓS Pubricacións Galegas e Imprenta – Real, 36 – 1º, A Cruña.
5 p + 2 láminas exentas ; 28 cm.

A eirexa pre-románica de Francelos separata escrita por Xosé Filgueira Valverde para a sección de Arqueoloxía do Seminario de Estudos Galegos foi impresa por Nós en febreiro de 1929.

A sección de Arqueoloxía e Historia da Arte do SEG foi creada no curso 1926 baixo a dirección do arquitecto Constantino Candeira. Entre os traballos da sección sobre arquitectura pre-románica atopamos os estudos sobre Santa Eufemia de Ambía (Gómez Moreno), Santa María de Mixós (Bouza Brey, Fontes Canal e Fernández Oxea) e As Nogais (Bouza Brey).

Filgueira, un dos mozos fundadores do SEG en 1923, conselleiro da institución e director da sección de Historia da Literatura, preséntanos este breve traballo que tamén foi publicado integramente no número 62 da revista Nós, correspondente ao 15 de febreiro de 1929.

O autor comeza o texto xustificando os motivos da publicación.

Con motivo da primeira misión de estudios arqueolóxicos que organizou en Galiza a Junta para la ampliación de estudios, visitéi a eirexa de Francelos acompañando a D. Manuel Gómez Moreno. Dende aquela visita, feita o día 12 de agosto de 1927, vense retrasando a pubricación de unha noticia sobre tan interesante moimento.

Francelos, segundo revela Filgueira, “tópase a dous kilómetros de Ribadavia, cara o S. perto da carretera de Vigo e no centro do chan que chaman de Valparaíso. Provincia de Ourense. Diócesis de Tuy”.

As primeiras referencias sobre Francelos hai que procuralas nas lendas inscritas nas moedas visigóticas. Tamén consta a existencia dun mosteiro bieito feminino durante os séculos IX e X. Algunhas das pedras do vello mosteiro aparecían até hai poucos anos incrustadas nos muros da capela segundo informa Samuel Eiján.

En 1156 a igrexa de Santa María de Francelis foi adxudicada ao cabido de Tui por Alfonso VII. O privilexio sería confirmado en 1279 por Alfonso X.

A eirexa de Francelos, de pranta rectangular e pequenas proporcións (7 x 10 metros ô exterior) non nos ofrece outro motivo de estudio que os elementos decorativos e membros arquitectónicos que se topan na sua fachadiña, cobixada baixo un pórtico e albeigada, en gran parte.

A porta presenta un lintel construído con doelas baixo un arco de medio punto. Os capiteis están ornados con motivos bíblicos e sobre o muro ábrese unha fiestra con celosía de pedra, formada por floróns de oito pétalos e arcos de ferradura.

As trazas arquitectónicas do edificio correspóndense coa arte asturiana antiga e permiten datalo a mediados do século IX.

(1)    Imaxe de Xosé Filgueira Valverde: filgueiravalverde.blogspot.com.es


sábado, 15 de marzo de 2014

LA SOLEDAD CONFUSA



LA SOLEDAD CONFUSA / Carballo Calero, Ricardo
3 de xuño de 1932
Imprenta Nós, rúa das Hortas, 20 baixo. Santiago.
58 p ; 20 cm.

La soledad confusa (1929-1930), libro de poemas do escritor Ricardo Carballo Calero, foi impreso por Nós en xuño de 1932 na rúa das Hortas de Compostela.

Este foi o segundo e último libro de poemas escrito en castelán por Carballo Calero, quen despois de estrearse literariamente en 1928 coa publicación en Ferrol de Trinitarias (2), tamén escrito en castelán, en 1931 había publicar Vieiros (3), a primeira obra escrita en galego.

O propio Carballo Calero fálanos da súa relación literaria co idioma no libro que escolma as conversas mantidas por Carmen Blanco co escritor entre 1983 e 1984. (4)

RCC. No ano 1928 publiquei o meu primeiro libro, un libriño que se titulaba Trinitarias e que era un libro aínda modernista, a pesar de que por aquela época xa estaban en escena en España os poetas da xerazón do 27, pero eu non posuía asesoramento ao día e creio que nese libro dominan influencias de leituras de poetas modernistas. Logo, o meu primeiro libro de versos galegos foi Vieiros, publicado no ano 1931.
CB. ¿É cómo foi ese cambio lingüístico?
RCC. En realidade, ese cambio lingüístico non o houbo (…) porque eu escrebo en galego desde que escrebo, se ben alternaba naturalmente co castellano e escrebín tamén muito tempo en castellano. En realidade, deixei de escreber en castellano en tempos da miña mocidade, porque cheguei a publicar aínda despois outro libro de versos castellanos que se titulaba La soledad confusa (…) o que se pode dicer é que deixei de escreber en castellano poesía lírica nun determinado momento.

Carballo Calero escribiu os versos de La soledad confusa entre os dezanove e os vinte anos. Trátanse xa que logo de versos de mocidade, dominados por temas como o sexo, as relacións de parella e a incerteza que produce nel un futuro aínda por definir. O libro non procura unha unidade temática pechada e por momentos prevalece a innovación estética sobre a mensaxe dos versos.

Bouza Brey publicou unha recensión sobre este libro no número 102 da revista Nós, en xuño de 1932.

Lecturas da moderna poesía castelán révense na obra que se abre cun feixe de romances octosílabos, gardadores de temas bíbricos inzados de modernidade, de un erotismo fresco e inxel.

Eva desnuda reía entre los leones flavos,
con tórtola gemidoras sobre su rubio regazo;
la besaban las palomas en los pezones rosados
y la leche de sus muslos lamían los tigres, mansos;
acariciaban su espalda olivos de verdes brazos
y ángeles peinaban su oro con los peines de sus manos. (…)

A pegada bíblica da que fala Bouza ocupa os primeiros poemas do libro: Romance de Adán y Eva, Romance de Caín y Abel, Romance de Salija y José.

O crítico tamén indica a influencia dos homes do vinte e sete nos versos, e particularmente de Gerardo Diego.

                Puente y túnel de miel a miel tendido;
                de fresa a fresa, líquida, coherente.
                Entre fresas sabor y color, puente
.
                Túnel al ascendente tren fluído. (...)

E mesmo a linguaxe vólvese aínda máis requintada no soneto da arañeira.

Arquitecto y artífice eminente
que el hilo tiende, que el bosquejo traza;
mina y minero al par, de la que enlaza
plata, un rosal con otro, sutilmente.

Columpio a ti, mas red tu vago puente
a la del aire remadora caza
de estirpe bella o laboriosa raza,
de miel lastrada o de color riente. (…)

Carballo Calero procura a modernidade utilizando imaxes como as empregadas no Romance de Playa.

Cortando el agua de mar nadan humanas tijeras.
Los peces besan los pies de plata de las sirenas
de breves pechos agudos y recortadas melenas.
Escultor infatigable, el mar sin cesar modela
su propia carne de mármol verde, de espumosas vetas. (…)

Por último, Bouza aprecia influencias lorquianas nos versos de Carballo Calero, que descubrimos por exemplo no breve poema dedicado a Álvaro Cunqueiro.

Ay, río;
ay, puente móvil y vivo
sobre el abismo del cauce
desde la fuente hasta el mar
tendido.

O libro péchase cun texto escrito con prosa poética, onde o poeta narra a relación apaixonada dos amantes noveis.

Parecía que el fino pincel del sol tomaba los colores de tu cara. Y después de mojarse en tu boca, en tus cabellos, en tus ojos, iba matizando las hojas de la parra. (…) Amabas los besos fuertes, con los labios entreabiertos; los besos en que se sentían los dientes y la lengua. Pero yo prefería los besos blandos, sobre los labios herméticos; en los que mi boca notaba el dibujo de la tuya y percibía el deslinde de los labios. (..) Nos separábamos, sonriendo. Las uvas, estrujadas, te habían mojado el seno, y el zumo se delizaba, perezoso, por entre los dos redondos frutos de tu pecho rosado. Tú te reías, dichosa. Pero no me dejabas que probase aquel vino. Huías, enseñando las ligas moradas, saltarina. Y, lejos, me decías adiós agitando la nieve de tu boca.

(1)    Imaxe de Ricardo Carballo Calero: El Correo Gallego
(2)    Trinitarias (Poesías). Editorial El Correo Gallego. Ferrol. 1928.
(3)    Vieiros. NÓS, Pubricazóns Galegas e Imprenta. Avda. de Linares Rivas, 50. A Coruña. 1931.
(4)    Conversas con Carballo Calero. Carmen Blanco. Editorial Galaxia. Vigo. 1989.