sábado, 20 de decembro de 2014

MITIN



MITIN / Álvaro das Casas
San Xohan do 1936
Ed. Nós. Rúa do Vilar, 15. Santiago
22 p ; 17,5 cm.

A peza teatral Mitin escrita polo dramaturgo Álvaro María Casas Blanco e incluída na colección de Teatro Galego, foi impresa por Nós en Compostela en xuño de 1936.
Este título que había ser outro máis no catálogo da editorial Nós, acabou por se converter no último libro editado por Ánxel Casal, dando cabo prematuramente á súa actividade editorial que comprende dúas etapas: a primeira iniciada na Coruña xunto con Leandro Carré na imprenta Lar o 29 de novembro de 1924, inaugurando a Biblioteca Lar coa novela curta A miña muller, do escritor Wenceslao Fernández Flórez, e rematada en xullo de 1927 coa edición do libro de relatos humorísticos De como claudicou Xaquín Quiroga, do autor Xacobe Casal, na mesma colección.
A segunda etapa editorial comezou tamén na Coruña o 25 de outubro de 1927 coa presentación da Bibliografía da Prehistoria galega, escolmada por Florentino López Cuevillas e Fermín Bouza-Brey; primeiro libro impreso pola editorial Nós e rematou en Compostela o 23 de xuño de 1936 coa impresión de Mitin, peza escrita por Álvaro das Casas.
Entre un título e outro transcorreron once anos e sete meses, e máis de douscentos corenta libros editados, ademais da revista Nós, o semanario A Nosa Terra e moitas outras publicacións, cartaces e folletos.
Ao tempo de pechar a actividade da editorial Nós, Mitin tamén completa a colección de Teatro Galego formada por dezasete títulos, seis deles escritos por Álvaro das Casas (2).
Mitin é unha obra de claro contido político onde o autor critica o caciquismo e confronta o idealismo de Xoquín, último elo das vellas liñaxes que gobernaron o agro galego, co pragmatismo dos labregos Mingos e Solón, incapaces de comprender o alcance das ideas do fidalgo.
Sinopse da obra
Os antepasados de don Xoquín foron os amos de Soutolongo. Agora o fidalgo empobrecido vive afastado da aldea logo de venderlle o pazo a un indiano, trocando o nome da Casa grande dos Quintás polo máis doméstico Villa Rosario.
Mingos e Solón, vellos aforados do pazo, veñen aconsellarse con don Xoquín sobre un asunto de terras. Solón fala castrapo e practica a xurisprudencia do camiño, enredando nos seus preitos os veciños de Soutolongo.
D. Xoquín: E vostede, Solón, como van eses xuicios de faltas?
Solón: A lo preceutive imos tirando. Aún onte le metí un intredito al Carpazas como para fendelo; pra eso bástome solo. Vostede bien sabe que non he sido juez de direcho por que no me petó la gana. Algo mais saco así: hoy una consulta, mañán una demanda, el otro de hombre bueno... Como me caigan las partixas del Abade de Roucos, limpo dez mil reás libres. Que me coma o demo si non.
Mingos pagou trinta mil reais por unha seara e quere saber se fixo un bo negocio. Solón acode como conselleiro de Mingos.
D. Xoquín: Fixeste ben; estremaba contigo i eisí quédache unha herdade moi xeitosa. En troques de esnaquizar as terras compre xuntalas, pra facer éidos de bon traballar; a mitade do tempo váisevos en ir deiquí pra acolá, co-as ferramentas, gastando o día pol-os camiños. As terras xuntas trabállanse mellor, vixíanse mellor, gastan moito menos, e parez que dan colleitas dobres.
Logo de aconsellalos, don Xoquín pregúntalles polas novas de Soutolongo.
Mingos: Pois o crego xa anda aos votos.
D. Xoquín: Faría mellor en se ocupar da eirexa.
Mingos: Cada serán aparescen pol-a porta os do concello.
D. Xoquín: Mágoa non aparesceren cada serán do ano, pra ollar como están os camiños, e as fontes, e a pontella d-enriba, e a casa da escola.
Mingos: Pechou por que vai pra dous anos que non-a pagan.
Solón apoia os conservadores e Mingos ten o voto comprometido con don Xeromo, o cacique, a quen debe unha chea de pesos e moitos favores.
D. Xoquín: Perde sete ou oito mil pesetas cada ano e gaña trescentos votos. Sáinlle ben pagos.
Mingos: Mais dése conta que con trescentos votos un home pinta e rabia. Vostede mal o pode entender por que nunca os tivo.
D. Xoquín: Tamén é certo.
Mingos: Dispón do concello como lle peta, fai o que quer na diputación, chámase de tú co gobernador, ten ao seu mandado a todol-os cregos, non paga bautizos, nen casamentos, nen cédula, nen contribucións, nen consumo, nen billete no coche de liña. Ténlle un bó momio.
Os labregos precisan do cacique para abrirlles as portas do concello ou do hospital e para pedirlle emprestados dez pesos cando faga falta. Claro que por Soutolongo tamén pasaron outros homes que falaban como o propio evanxeo, pero logo marcharon e agora non saben onde ir procuralos.
Mingos: Farán por min o que fai D. Xeromo? Meus amigos, eran tan pobres como eu!
Don Xoquín recoméndalles xuntarse por parroquias e resolver as leas de boa fe.
D. Xoquín: Eu endexamais fun un señorito. Traballei dende neno, fixen a pulso a miña carreira, gañei sempre pra o meu pan e pra manter aos meus; defendín sempre que a terra ten de ser pra o que a traballa, que as herdades hermas do señorío deberían ser ouxeto de incautación, que o que non traballa non ten dereito á vida; que os cregos non teñen nada que facer na política, que os políticos deberían sair direitamente do pobo, que unha sociedade que recoñece privilexios é unha sociedade que grorifica a servidume...
Os labregos son máis e mellores, deben organizarse e poñer en común os esforzos en beneficio da comunidade. Solón considérase un home de orde e pensa que o antigo fidalgo está tolo, pero don Xoquín afirma que a súa tolemia consiste en ver Galiza convertida nunha terra fecunda e farturenta.
D. Xoquín: Ti cres en min, meu vello Mingos?
Mingos: (Conmovido) Eu si. (Con moito medo) Pro non llo digo a ninguén.
PANO RÁPIDO
Consideración final
Por último quero compartir cos lectores unha consideración persoal, pois penso que sería unha fermosa homenaxe dedicada a Nós e ao seu editor representar sequera unha vez esta peza que puxo o ramo ao proxecto editorial galego máis ambicioso do século XX. O breve texto mantén hoxe en día todo o vigor e a actualidade coa que foi concibido por Álvaro das Casas para ser interpretado por un pequeno “cadro de declamazón” formado por tres persoas, e desde aquí poño o texto orixinal ao dispor de quen teña interese en representalo.
(1)    Fonte da imaxe de Álvaro das Casas: bvg.udc.es
(2)    Os volumes escritos por Álvaro das Casas son: A morte de Lord Staüler (1929), Pancho de Rábade (1931), Tres conversas (1931), Matria (1935), Rechouchío (1936), Mitin (1936).


sábado, 13 de decembro de 2014

ESCOLMA D-ARTIGOS NAZONALISTAS



ESCOLMA D-ARTIGOS NAZONALISTAS / Antón Vilar Ponte
Marzal de 1936
Nós Pubricacións Galegas e Imprenta. Rúa do Vilar, 15. Santiago
22 p ; 17,5 Cm.

O folleto Escolma d-artigos Nazonalistas impreso por Nós en Compostela en 1936 reúne varios textos escritos por Antón Vilar Ponte e foi editado pola Federación de Mocedades Galeguistas como homenaxe ao político e xornalista falecido na Coruña o 4 de marzo dese mesmo ano.
Irmán Antón Vilar Ponte, ti que foches o noso guía, ti que nos alentaches tantas veces a través dos teus artigos e fermosas oracións, recibe a nosa ofrenda encheita de sinxeleza que dende eiquí, dende a vella e groriosa Compostela che brindamos (...) Hoxe coma sempre nos nosos corazóns levamos a magoa da dôr e no noso pensamento a tua imaxen que nos fai renovar a fé de seguirnos sempre firmes e dispostos a verter sangue pol-a redeución da Patrea.
Os textos van precedidos dunhas palabras do alcalde de Cork, símbolo do nacionalismo irlandés promovido polos republicanos do Sinn Féin.
Non pedimos ser nós quen rompa as cadeas, nin vivir despois da acción sagrada para gozar, vivos, a sua victoria, pedimos que a libertade sea un feito... E dormire a TUA veira o sono eterno.
A morte na cadea de Terence McSwiney, alcalde de Cork, en outubro de 1920 logo dunha folga de fame internacionalizou o conflito irlandés, merecendo a simpatía dun amplo sector do galeguismo e particularmente dos máis novos, partidarios do arredismo.
Estes mozos militaban na Federación de Mocedades Galeguistas – 4.000 segundo as declaracións da propia Federación, con toda probabilidade esaxeradas – constituída en 1934 con carácter de vangarda ideolóxica a partir de diferentes organizacións xuvenís locais do Partido Galeguista. Por estas agrupacións pasaron entre outros Celso Emilio Ferreiro, Xaime Illa Couto, Isaac Díaz Pardo, Francisco Fernández del Riego, Xosé Velo ou Luís Seoane.
Un dos principais inspiradores da ideoloxía nacionalista foi Antón Vilar, representante do nacionalismo republicano dentro do Partido Galeguista. As súas opinións fustrigaron decontino no caciquismo e acompañaron o devalo do rexionalismo cara ao nacionalismo. Vilar concibía Galiza como unha nación chamada a federarse territorialmente coas outras nacións ibéricas, na liña do federalismo pragmático defendido por Pi i Margall.
Pí i Margall, prefiría unha Monarquía federal a unha República unitaria. Nós, o mesmo.
Os textos escolmados polas Mocidades Galeguistas para homenaxear a Vilar reivindican de xeito principal o carácter nacional de Galiza e a necesidade de dignificar o uso da lingua galega.
Sinopse da obra

A bandeira ergueita. O autor afirma contra o criterio dos Precursores que Galiza é unha patria natural con lingua de seu. A lingua ha ser chave da redención dos galegos.

Pobo que recobra a sua lingua recóbrase a si mesmo; pénsase como se fala, e fálase como se pensa.

O 17 de Nadal de 1483. Aniversario da morte de Pedro Pardo de Cela. Resulta recorrente na iconografía nacionalista da época a reivindicación da figura do “heroe-mártir”.

Co aforcamento do indomabre guerreiro Pedro Pardo de Cela, sucumbéu a nacionalidade galega, e dende entón emprincipiou o calvario dooroso da nosa Terra, que deberamos escribire con bágoas e sangue.

Vilar establece o paralelismo simbólico entre Pardo de Cela e Rafael Casanova, Conseller en Cap de Barcelona durante o asedio das tropas borbónicas en 1714.

¡Malpocado! O texto chama polos meniños fillos da Galiza, carballo derrubado que non ha servir para darlles acubillo e “que chegarán a homes baixo o negro e morno cobixo d’unhas tocas de pobre viuda”.

Decatádevos do qu’é o nazonalismo galego. Vilar subtrae o nacionalismo da dialéctica esquerda-dereita onde pretenden confinalo os oitocentistas: “as duas intolerancias, a roxa e a negra, valeiras d’idealismo e fallas de sentimento natural, queren erguerse contra de nós” alcumando o nacionalismo de reaccionario ou ateo.

O nacionalismo loita por combater o caciquismo, reivindicar a lingua, derrogar os aranceis casteláns, irmandar Galiza con Portugal, asentar os galegos na súa terra e civilizar o pobo.

Os nazonalistas galegos, endexamais perguntamos a ninguén dos nosos que confesionalismo sentía, que idea política profesaba. Socialista, republicano, monárquico, católico, protestante ou ateio, todos son compatibres co credo da redenzón galega que se afinca no conquerimento da autonomía integral.

Imperialismo da língoa. Sentir a lingua é sentir a liberdade.

Arrenegar do noso idioma, é arrenegar da nosa natureza, da nosa i-alma, pra sentírmonos escravos vountarios, soicidas do noso sere.

Lembranza. Vilar enxalza símbolos históricos como o Medulio, as Irmandades, a lírica galega medieval, Xelmírez, San Rosendo, Prisciliano, Pardo de Cela, María Pita, os guerrilleiros galegos, os mártires de Carral, Faraldo, Brañas, Pastor Díaz, Rosalía e moitos outros.

Perguntar logo ôs patrioteiros “del regionalismo sano y bien entendido”: ¿qué lle debe Galicia â Hespaña castelán? I-a ver se vos son capaces de provar que lle deba algo como non seian os aldraxes contínuos dend’os tempos de Gelmírez.

Lembranza d’amore

Xurdíu súpeta a lua trál-os pinos
que irtos érguense na cima montañosa,
como hostia sanguiñenta e lumiosa
baixo palio d’escorzos pelengrinos.
Seus lácteos fulgores diamantinos
tornaron a campía misteriosa...
¿Te non lembras?... Tua boca – neve e rosa –
mostrou meiga a rir seus dentes finos,
e un bico lle roubei con ansia tola:
i ô sentir nos meus labres a frescura
d’aquela branca e linda dentadura,
ô trocarse ambas bocas n’unha sola,
nos teus ollos que o amor de lus enchía,
vin a Dios... ¡i-adorei a eucaristía!

(1)    Imaxe de Antón Vilar Ponte: Real Academia Galega