ABELLAS DE OURO
/ Lesta Meis, Xosé
27 de agosto de 1930
27 de agosto de 1930
Imprenta Nós – A Cruña. Avenida de Linares Rivas, 50
Volume XXXVI
240 p ; 18
cm.
Lesta Meis escribiu tres libros e todos eles foron editados por Ánxel Casal, primeiro en Lar – Manecho o da rúa (1926) e Estebo (1927) – e finalmente en Nós, as
Abellas de ouro. A obra de Lesta,
breve pero de calidade indiscutible, sobresae entre a narrativa agromada nos
anos inmediatamente anteriores á guerra e que ficou fanada en 1936.
A colleita dos froitos das coleccións de
noveliñas, publicadas desde 1919, madurece na andaina 1926-1927. Unha ducia de
libros renova a substancia e a forma da lingua, esculcando nas realidades do
país. Protagonizan esta maturidade Castelao, Otero Pedrayo, Vicente Risco,
Rafael Dieste e Lesta Meis. (2)
Se a primeira novela de Lesta Meis, Manecho o da rúa, foi un encargo de Leandro Carré (3), a autobiográfica Estebo, en cambio, escribiuna a mantenta coa intención de denunciar a inxustiza que separa os homes pola súa orixe social, condenados moitos deles a emigrar ou vivir na pobreza.
 |
| 2ª edición. Xerais, 1982 |
Neste libro non falo máis que de mulleres.
De mulleres galegas. Todas son da miña aldea. Todas son auténticas. Hainas que
levan o mesmo nome que teñen. Hastra algunha pertence â miña familia.
Esas 13 traballadoras "abellas de
ouro", contradizendo-se o propio Lesta Meis, non todas son mulleres, porque
hai 2 homes entre elas: ficarían, daquela, en 11... mais aínda cómpre sinalar
que hai unha, unha soa, á que se lle dedican dous retratos... e por iso o total
de mulleres ven resultando 10.
Quen é, logo, esa privilexiada entre todas as
mulleres? Pois ven sendo a súa mesmísima muller. Que non é, por outra parte, a
"Roxelia" que figura como tal; senón que é a figurada como
"Matilde", a costureira, e que vai precedida dunha outra
"Costureira", sen nome — único caso innominado na serie — , o que nos
confirma a versión de dona Rogelia, que se identificaba con calquera das dúas,
de tratar-se de dúas semblanzas dunha persoa soa, unha como prólogo da outra. (4)
A Cruña 16 de Agosto de 1930: dôr de ril,
algo de frebe e… calma ¡moita calma!
Sinopse da obra
ANXELA
Parece unha rapaza solteira. Non tén moitos
anos, pero algús máis dos que aparenta sí. Ninguén diría que xa foi nai catro
veces nin que anda atafegada de labor.
Ánxela
ten conta da casa e dos nenos mentres o home traballa como xornaleiro na Coruña.
É a primeira en se erguer para ir ao río e a última en se deitar. Todos os días
lévalle o xantar ao home ás présas, feito da hora. “Alimenta
mais. E o tempo dano Deus de balde”. Logo traballa no leirón até o
solpor, coida da vaca e dos nenos e antes de se deitar aínda vai estrar a roupa
limpa para que clarexe ao sol da mañá. Entón si, “Vaise
deitar contenta e satisfeita de ver que todo lle queda como ela quer” e
fica durmida á espreita do primeiro canto do galo.
A SIÑA GABRIELA
Esa vella velliña que vedes todol-os días
pol-a mañán cedo, moi cedo, pouco despois de cantal-o galo a derradeira vez,
pol-a eira adiante, e da eira para á casa, e da casa para á eira, e da eira
para á horta, e da horta pr’o curral, é a siña Gabriela.
A siña
Gabriela criou os netos logo de morrer a filla. Con eles e o xenro son seis na
casa e todos homes, e que ben lle viña que un deles fose nena: os netos non se
dan maña para as cousas do fogar. Ela lava no río e goberna a casa desde nena,
cando morreu a súa nai. “A siña Gabriela trai ôs
netos moi limpos e ben cosidos e remendados” e todos quérena e respéctana.
A SIÑA DOMINGA
Conócena en toda a aldea soomente pol-o seu
nome, como se na aldea non houbese mais mulleres que se chamasen así. Pero as
outras son a siña Dominga de Tal ou de Tal parte.
Dominga
coida os nenos da aldea e vive co seu home, o señor Chinto, quen está encamado
e non pode deixar o xergón. Ela coida do home como dun neno. “os nenos queren moito â siña Dominga. Tamén queren ô
siñor Chinto”. Chinto dálles de comer pola súa man e agóchaos con el no
leito. Ás veces reciben esmolas como patacas ou mazarocas. Tamén roupa vella,
como as cirolas que remendou para ver a Chinto “tan
bizoso e tan guapo”.
O TÍO MANUEL
O
relato narra unha conversa entre o autor e o tío Manuel, un patrón que vai para
os oitenta anos e vive coas fillas. Elas fan os traballos da casa porque os
fillos marcharon para América hai anos e agora pensa que están mortos.
A LAVANDEIRA
Chamar, chámase Xerónima. Pero como seus
pais, e seus abós, e os pais de seus abós andiveron decote á lavar roupa para
os señores da Cruña, e ela tamén lava, chegou á ser máis conocida pol-o oficio
que pol-o seu nome.
A vida de
Xerónima transcorre no río, no tendal e na corredoira que leva á Coruña. Lesta Meis
narra a través dela a dura vida das lavandeiras.
ELISA
Debíamos decir siña Elisa. Por que ter tén
anos para ser abolita; xa non dígamos nai. Pero todo o mundo lle chama Elisa,
como se inda fora unha moza.
Desde
nena foi mandadeira, sempre cun cesto sobre a cabeza levando á Coruña os
produtos da aldea. Ela acepta servir os señores como unha obriga – os pobres viñemos para servir os ricos – e nin
sequera un día deixou de ir, chovese, nevase ou fixera sol.
A COSTUREIRA
Velahí tendes: feituca e chusca como ela
sola. Na aldea non hai quen tanto xeito se dea para amañarse e comporse.
Ela é
Rogelia, a dona de Lesta Meis, cando aínda era nova e andaba polas casas coa
máquina de coser sobre a cabeza. “E unha reina é.
Mais ainda que unha raíña: unha fada. As fadas reinan no ceo e mais na terra”.
A costureira troca os vestidos vellos por outros novos e fai soñar coa festa,
cos foguetes, coas parolas do corazón. Alá por onde vai leva alegrías. “Xa vai vil-a costureira; deunos palabra para tal día”
e por un día os mozos esquecen as súas duras vidas.
MATILDE
As suas meixelas teñen o coor das cereixas
á medio madurar. É sangue de dazaoito anos, feita de purezas de aire aldeán;
arrecendos de prados, herba cortada de fresco; fiuncheiras e nevedales
outonizos.
O pai
foi un labrego pobre e quixo para ela algo mellor. Por iso fixo dela costureira: “Eu non son como algús nin quero ser. Algús que podendo
enseñarlles ôs fillos algo máis do que eles saben, tráenos de matalotes por ahí
adiante. Feitos unhos burros e uns porcos, envoltos en torrós e cheos de lama”.
E
Matilde tamén é Roxelia, a filla de Fuco, o Papuxo e de Marica. De toda a
bisbarra viñan encargarlle a roupa para as mozas e o día da festa mesmo cruzaba
a Elviña para vestir as rapazas, porque o creto non é de quen leva a roupa ben
ou mal posta, senón da costureira.
¿Como se casou Matilde con aquel home? Esto
chamou a atención na aldea e dou que falar.
O home,
claro, é Lesta Meis; Xaquín no relato, un home que disque sabe moito e mesmo
escribe nos xornais, pero non ten un carto nin de onde lle veña, nin saúde, que
é o peor. “Aquel home enfermo e enseñoritado,
enseñoritado pol-as circunstancias da vida mais que pol-o seu deseo, e sin un
carto, nin siquera pra se coidar”. Xaquín e Matilde son da mesma aldea,
onde el volveu desde América e casaron contra os consellos dos amigos e a
familia. Ela traballa polos dous atrás da súa máquina, no río, na cociña…
ROXELIA
Se vos cadra vir da banda de Elviña para
Eirís, en chegando â Agra de Galán, con tal que veña o vendo daquel lado,
oiredes cantar unha rapaza.
Roxelia
canta e traballa ao tempo; cando non é na casa, canta na eira, e cando non no
río, na fonte, no tendal. Ela traballa arreo na casa. “Roxelia
vence porque é forte. Quen pode pode”.
A SIÑA FARRUCA
¿Cántos anos tén? Eu non vol-o podo decir.
Ela tampouco. Non o sabe. Non sabe cando naceu: nin o día, nin o mes, nin o
ano. Eu sólo vos podo asegurar esto: Cando eu era un neno xa a siña Farruca
estaba tan vella como hoxe.
Sempre
ás présas, cunha ferramenta ou unha corda para algures, traballando nas leiras
desde que abre o día até que marcha o sol, bulindo dun traballo para o outro. O
home da siña Farruca marchou a América e nunca volveron saber del. Ao fillo
estragáronllo no servizo de El-Rei e ao pouco de volver morreu. Agora ela coida
da filla e dos netos.
CULASA
Aló vai Culasa pol-a carreteira abaixo
corre que te corre para â Cruña, como se lle pasara algunha desgracia, non o
permita Nososeñor.
Culasa
é mandadeira. Transporta o baúl ou as maletas dos viaxeiros chegados nos
correos de América, mentres agarda que nun deses barcos chegue o seu Luís da
Habana. E así pasaron anos e anos e, agora que marchou a xuventude, non sabe se
quere que el volva.
A SIÑA ANTONA A MESQUETEIRA
Xa sabedes que se chama mesqueteira â
muller que se adica á mercar e vender, cunha cesta ou unha burra.
No que
máis trata é na froita e tamén nos ovos e galiñas, fabas, millo… cantas noites
frías pasou ela co seu cabalo polas corredoiras volvendo das feiras, para que logo
ao entrar na vila os consumeiros remexan todo o que leva. Alá vai ela polas rúa
pregoando as mercadorías.
O SIÑO MINGOS
Ben o vedes como está de vello e
escontromiñado. Tamén ha de andar pol-os setenta e tantos, se non pasa deles.
Agora
que a muller morreu e as fillas casaron, o señor Mingos vive so. El quere morrer
no mesmo lugar onde naceu, rodeado das figueiras, cerdeiras e loureiros polos
que agatuñou cando neno. Ao cabo a filla convenceuno e marchou onda ela á cidade,
pero o vello non pode afacerse naquela vida, onde todos falan castrapo e teñen
costumes diferentes. “Os netos cada vez que me oen
falar bótanse á rir. Non me eistrana. Eles fan o que ven. As vilas sonche outro
mundo”. Ao cabo volve a Eirís e a súa alma atopa de novo a paz.
(1) Fonte da imaxe de Lesta
Meis: Abellas de ouro. Grandes Mestres. Xerais, 1982.
(2) Benito
Varela Jácome. Ibidem anterior.
(3) Prólogo de Lesta Meis para Manecho o da rúa. Lar Revista Mensual, nº 17. Xaneiro de 1926.
“Cando se fundou a Empresa para publical-a novela Lar, o director pideume
orixinal para un número. Ainda non salira o primeiro. Pregunteille si pagaban,
e contestoume que sí. Pero comprendín que lle non gustou a pregunta. A min
poida que tampouco me gustara no seu caso. Espriqueime. Díxenlle que un
artículo ou dous ainda se facían inda que fose de mala morte. Pero unha novela
ten os seus sangoneos. Ademais, non tendo eu firma literaria como non teño non
se me podía pedil-a novela como axuda á Empresa. Mais que d’axuda podía
servirlle de perxuicio. E a min de motivo para que me deran unha falerpa pol-o
atrevimento”. Nota. Ao cabo Lesta
contribuíu desinteresadamente no proxecto, motivado polo seu compromiso coa
causa do galeguismo.
(4) Biblioteca Virtual Galega. 2006
O debuxo da cuberta da edición orixinal é de Álvaro Cebreiro. Non é?
ResponderEliminarCerto, amigo. O debuxo é unha viñeta a dúas cores impresa nun pequeno cadro de papel e pegada directamente sobre a capa, cunha caricatura de Lesta Meis deseñada por Cebreiro
Eliminar