Carta de Ramón Cabanillas 1

Por máis que non teña relación co tema principal tratado nesta páxina, que son os libros editados por Ánxel Casal, primeiro conxuntamente con Leandro Carré na editorial Lar e despois en solitario en Nós, durante algún tempo farei un paréntese para presentar un feixe de vinte e cinco cartas inéditas dirixidas por Ramón Cabanillas ao seu amigo Enrique Peinador Linés (1), propietario e tamén xerente do balneario de Mondariz até 1933, cando deixou o cargo.

Carné do Partido Galeguista de Enrique Peinador asinado por Alexandre Bóveda

As cartas abranguen o período que vai desde xullo de 1920 até abril de 1933 e foron salvadas da desfeita por Enrique Peinador despois do golpe de estado de 1936, cando temeu a represión pola súa militancia galeguista e fixo correr a voz de que tiña fuxido a América, pero deixou Vigo, onde residía, para refuxiarse en Ponteceso na casa da súa filla Avelina (2), quen estaba casada con Isidro Parga Pondal, (3) e alí depositou o arquivo.

Que Peinador puxese a salvo as cartas neste momento turbulento dá idea do aprecio que sentía polos documentos, onde podemos seguir os devezos e naufraxios do poeta ao longo destes trece anos, algún dos cales, quizais os máis intensos a dicir da correspondencia, pasounos exiliado en Madrid.

Desde a capital, Cabanillas puxo ao servizo de Peinador a extensa rede de contactos que soubo tecer, tanto para informalo dos rumores e movementos políticos na cidade, como para levar adiante xestións nos ministerios en prol do balneario.

A primeira das cartas, escrita nun papel coa cabeceira do poeta, trata sobre o acto de recepción de Cabanillas na Academia Galega, celebrado no balneario de Mondariz os días 30 e 31 de agosto de 1920.

No tempo en que escribiu o texto, Cabanillas residía no Porriño – na pensión La Jerezana – e traballaba como secretario no concello de Mos, onde tomou posesión o 30 de setembro de 1917.

Ao longo da súa correspondencia, o poeta utiliza indistintamente o galego e o castelán para comunicarse con Peinador.

O texto da carta di o seguinte:

Sr. D. Enrique Peinador Lines

Mi querido amigo:

Hace unos días remití a la Academia mi trabajo. – unas páginas humildes sobre “A saudade nos poetas galegos”. – No sé si el discurso será aceptado, pero, además, me parece difícil mi recepción porque la prensa se adelantó (no se de quien habrá partido la noticia) a señalar al Sr. Obispo de Tuy como encargado de la contestación y, según me enteré ayer, el Sr. Obispo no puede o no estima oportuno hacerlo. Como es una persona a quien respeto hondamente, espero su regreso para hablarle y rogarle que lo haga: si no lo obtengo, dignamente no puedo solicitar ese honor de ningún otro académico.

Le envío mi retrato, porque eso es otra cosa: el honrado soy yo con que V. lo acepte.

Es siempre un buen amigo y admirador,

R Cabanillas

Porriño
31. – Julio – 1.920.

Se ben resulta evidente a confianza entre Cabanillas e Peinador, a quen o poeta chama: meu querido amigo, a relación entre os dous nesta primeira carta resulta formal, a xulgar pola espontaneidade do trato en cartas posteriores.

De feito, e se ben Cabanillas levaba anos publicando textos na revista do balneario, a cerimonia de recepción supuxo a súa entrada formal en Mondariz, estreitando a proveitosa relación persoal con Enrique Peinador.

Con respecto ao texto da carta, sabemos que ao cabo non foi Manuel Lago González (4), bispo da diocese de Tui-Vigo en 1920 e membro do Seminario de Estudos Galegos, o encargado da contestación, senón o académico Eladio Rodríguez González (5).

Cabanillas tardou ano e medio en dar co tema do seu discurso de ingreso na Academia e cando os prazos se acurtaban, alguén – probablemente Vicente Risco – puxo nas súas mans “Os poeta lusíadas” de Teixeira de Pascoaes (6), descubríndolle o saudosismo e conectando así o seu discurso coas directrices das Irmandades, partidarias do pangaleguismo. (7)

Cabanillas titulou o discurso: A saudade nos poetas galegos e o texto foi impreso posteriormente en novembro de 1920 nun libro de pequeno formato no obradoiro do xornal coruñés El Noroeste, daquela dirixido por Eladio Rodríguez.

Segundo se deduce da correspondencia entre ambos, foi editado a medias, distribuído de balde entre amigos e medios de comunicación e non chegou a se poñer á venda. (8)

O discurso ten un fondo contido lírico, como exemplifica o seguinte parágrafo.

A saudade nos poetas gallegos de hoxe, así nos poetas consagrados, que son lus de realidade, coma nos poetas novos, que teñen alumeos d’espranzas, é o rezo diario dos nosos amores a canto é noso; é o himno maxestoso e trunfal dos nosos sentimentos fondos; é a cántiga íntema que vai sempre con nosco cando nos imos da terra; é, n’unha palabra, a forza segreda que nos anima nos nosos traballos e que nos dí a todas horas, pensando na Terra, Oremus Laboremus.

Os últimos parágrafos do discurso están dedicados aos irmáns Peinador.

E agora, xa que eu teño que poñer fin a estes dous actos académicos que pra groria de Galicia e pra honra e argullo da Real Academia Gallega celebramos n’este Pazo da Saúde, que é laboratorio das almas porque ô mesmo tempo que cura as doenzas físicas tamén precura satisfacel-as necesidades espirtoales, permitídeme que as miñas derradeiras palabras sean un canto de gratitú pra estes irmaus Peinador, que por lei da herencia e do sangue son unha representación viva de engadante simpatía e de compenetración co traballo, e son ademáis encarnación lexítima d’amor â terra.

Pr’os que somos gallegos, e gallegos de corazón, o nome de Peinador tén que merecernos todal-as consideraciós e todal-as gabanzas e hastra todol-os agradecementos. Non solasmente tivo a virtú de facer vir á Galicia á moitos que soio sabían de Galicia pol-a sona que de curral de vacas e de frágoa de segadores e de mozos de cordel tiña esta nosa meiga terra, sinón que inda quixo dar probas do seu fondo e sinceiro galleguismo, creando o Museo gallego de Pías, no que hai que entrar coa devoción con que s’entra n’un santuario homilde, n’unha d’esas ermidas pequeniñas que s’esconden entr’o prodixio dos nosos campos.

E pra compretal-a obra d’enxebrismo d’aquel patrucio de verdá, traballador incansable e loitador firme, que se chamou Don Enrique Peinador Vela e que soupo descobrir pra imperecedeira groria sua a fonte santa d’este santo milagre de Saúde, o seu fillo D. Enrique Peinador Lines creou aquí o coro Agarimos da Terra, que con tanta mestría canta a nosa música popular, alegre unhas veces, tristeira outras, sempre soave e sempre doce, na que rebule tod’a yalma da nosa raza. ¡Quen nos dera en Galicia moitos Peinadores pra trocal-as nosas forzas mortas en forzas vivas!

Por eso n’esta ocasión memorable soio sei decirlle ôs irmaus Peinador: ¡Gracias, moitas gracias! ¡Dios vol-o pague!

(1)    Enrique Peinador Linés. (Pontevedra, 1880 – Vigo, 1940). Fillo de Enrique Peinador Vela, impulsor xunto co seu irmán Ramón do uso medicinal das augas de Mondariz desde 1872. Peinador Linés exerceu como xerente do balneario entre 1907 e 1933.

(2)    Avelina Peinador Porrúa. (A Coruña, 1904 – Laxe, 1976). Filla de Enrique Peinador e Giorgina Porrúa.

(3)    Isidro Parga Pondal. (Laxe, 1900 – A Coruña, 1986). Xenro de Enrique Peinador. Químico, especializado en xeoquímica e membro do SEG.

(4)    Manuel Lago González. (Tui, 1865 – Compostela, 1925). Bispo de Tui e arcebispo de Compostela.

(5)    Eladio Rodríguez González. (San Clodio, 1864 – A Coruña, 1949). Xornalista e escritor, presidente da Academia Galega entre 1926 e 1934.

(6)    Teixeira de Pascoaes. (Amarante, 1877 – Gatão, 1952). Pseudónimo de Joaquim Pereira Teixeira de Vaconcelos, poeta portugués representante do Saudosismo.

(7)    Ramón Cabanillas. Crónica de desterros e saudades. Luís Rei. Galaxia. Vigo. 2009.

(8)    Ver nota 7.