MITTELEUROPA

MITTELEUROPA (Impresiós d’unha viaxe) / Risco, Vicente
3 de abril de 1934
Nós. Hortas, 20 - Rúa do Vilar, 15 – Santiago

Volume XXXIX
415 páx. ; 17,5 cm.

O libro de viaxes Mitteleuropa escrito por Vicente Risco foi impreso nos obradoiros das Hortas e do Vilar en Compostela, en abril de 1934.

Ánxel Casal trasladou a editorial Nós desde as Hortas deica o Vilar entre maio e xuño de 1933, e mentres que a páxina de inicio informa que a impresión do libro comezou na primeira localización, o colofón indica que rematou no Vilar.

Os textos agrupados en Mitteleuropa recrean a viaxe de estudos que Risco fixo por Europa central en 1930, deixando tamén constancia das circunstancias ideolóxicas que levedaron o estouro da Guerra Mundial.

Estas achegas publicáronse antes da edición do libro na revista Nós entre xullo de 1930 (Nós, nº 79) e maio-xuño de 1935 (Nós, nº 137-138, último número distribuído aos subscritores).

Revista Nós nº 79

O libro, non obstante, non reúne todos os textos aparecidos na revista pois remata coas impresións sobre Berlín (Nós, nº 79 – Nós, nº 120, decembro de 1933) (2), agrupados baixo o título Da Alemaña. Posteriormente tamén apareceron en Nós os diarios das viaxes por Praga e Viena (Nós, nº 122 – Nós, nº 137-138) (3), con toda seguridade prevendo a edición dun segundo volume que nunca chegou a imprentarse. Precisamente estes novos textos foron reunidos baixo o título Mitteleuropa.

Mitteleuropa agrupa varios países situados principalmente en Europa Central e alén diso enuncia un ámbito político, cultural e territorial baixo a hexemonía de Alemaña. Xeograficamente, o territorio Mitteleuropa abarca Austria, Croacia, República Checa, Alemaña, Hungría, Liechtenstein, Polonia, Eslovaquia, Eslovenia, Estonia, Letonia, Lituania e Suíza, e tamén algunhas rexións europeas como Alsacia, Trieste e a Galitzia ucraína entre outras.

O libro amosa un Risco disperso, hipercrítico, racista, cheo de prexuízos e obsesionado decontino por afirmar a súa ortodoxia católica. O autor debulla ao longo da obra opinións ultra-conservadoras e mantén unha inclinación estética tradicional que randea co dandismo (En Wells, á pesares de ser inglés, non hai elegancia de ningunha caste; cheira todo íl á sudor de sala de mítin. Mitteleuropa).

Ideoloxicamente, Risco profesa unha xenreira combativa contra o marxismo e unha certa compracencia co nacionalsocialismo, no cal intúe a antítese do comunismo. Risco, que sempre foi un espírito ceibe, despreza o comunismo por ser unha ideoloxía unificadora que nega toda transcendencia espiritual, temendo que baixo a súa influencia a sociedade renuncie aos valores cristiáns.

Ao cabo, as discutibles afirmacións incluídas no libro, por moi extemporáneas que parezan, non poden considerarse provocacións intelectuais senón máis ben expresión das particulares convicións relixiosas do autor.

Sinopse do texto

Vicente Risco completou en tren a viaxe que había levalo desde Galiza a Alemaña. As primeiras impresións están dedicadas a Castela:

Castela, pechada en si mesma refractaria ao alleo, soupo por isto mesmo imporse a todos. Galiza, a todos aberta, somentes soupo ser domeñada.

Do País Vasco indica que “eiquí encomenza Europa”. En Hendaia agarda por Risco o cónsul Luís Temes, ourensán da praza do Ferro. Canda el trasládase a San Sebastián, unha vila que “ten algo de Gran Hotel”.

Risco admira a urbanidade e a civilización dos vascos, mestura de tradición e progreso, contraria ao desleixo galego. No seu xuízo cómpre civilizar Galiza comezando pola conciencia para logo facer xurdir a arela do progreso.

De novo colle o tren para viaxar deica París facendo escala en Bordeos.

París fartou ao mundo. Foi se cadra a millor cociña ideológica, artisteca e literaria, mais arestora os estámegos requiren outra mantenza mais ordinaria, e París já non entende de platos fortes e sigue abusando das especias.

Durante dous días percorre a vila e logo viaxa camiño de Alemaña.

Chovía unha miga cand’eu entrei en Bonn, e asi e todo, a vila semellaba leda e ridente.

Na universidade agarda por el o profesor Martínez Santa Olalla. Para Risco Bonn é, despois de Lisboa, a cidade máis fermosa que viu nunca. En cambio o Rhin resulta “un pouco civilizado demais. E ningunha outra cousa podo dicir d’iste río famoso, no que non chegou a min o layo de Loreley”.

Dous días máis tarde abandona Bonn con destino a Berlín, onde agardan por el Fernández Armesto (4) e Tobío (5). Eles serán os anfitrións de Risco, quen afirma que se volveron comunistas e rusófilos, comprobando como se materializan os seus temores.

Sen dúbida qu’istes amigos, no seu optimismo revolucionario eisageran moito as cousas; mais por moito qu’as eisageren, co que quede de certo hai d’abondo pr’amostrar a miña visión d’apocalipse.

En Berlín Risco vivirá en Waitzstrasse, 3 ao coidado da súa caseira Frau Tornegg.

Berlín é un gran mundo artificial de estrema perfeizón mecánica, coma s’os homes houberan querido erguer un novo mundo montado asegún a cencia, e non asegún a natureza.

Ao pouco de chegar bate por vez primeira cos nazis.

Os nacional-socialistas, expricáronme, son unha sorte de fascistas revolucionarios, cuia doutriña é o misticismo nacional. Pra iles, a nación é a úneca realidade terrea superior ao home. O seu mestre é Hitler, austriaco, teórico do racismo. Queren a revancha contra Francia, o erguemento económico d’Alemaña, a posta en poder do seu país (...) a clase meia burguesa apertada d’unha beira pol-o comunismo e d’outra pol-a aristocracia, especialmente a do diñeiro, atopan unha saída no racismo.

O viaxeiro anota como a sociedade alemá está polarizada, dividida entre os comunistas e os nacionalsocialistas, e os políticos claman pola súa militarización como base da educación moral da mocidade.

Risco está en Berlín para seguir un curso universitario sobre o folclore e a etnografía centroeuropeos, pero os estudos que lle interesan non teñen alí categoría disciplinaria e logo de falar con varios profesores recibe por toda indicación o consello de viaxar a Viena, polo que deberá investigar pola súa conta nas bibliotecas e museos sen a dirección dun experto.

Compre ver Museus. No meio da nosa civilización mecánica, os Museus son, coma se dixéramos, o fayado das chafalladas vellas; un fayado de toda honra, crar’está; un fayado de jubilación honorábele.

Ao longo de moitas páxinas debulla críticas mordaces sobre as obras expostas nos museos de Berlín: Nationalgalerie, Kaiser-Friedrich Museum, Zeugniss, Museum Für Volkerkunde, Altes Museum, Sammlung Für Deutsche Volkskunde, Zoologischer Garten e Aquarium.

Tamén fala extensamente da biblioteca de Prusia; do Tiergarten, o grande parque berlinés; do lago Wannsee, onde están as praias de moda; asiste a un acto de exaltación católica multitudinario e teatral e visita Potsdam, o Versalles prusiano. Noutros momentos tamén dá novas das Miudezas de Berlín como as rúas, as trazas dos berlineses, os cans, os carros, as tendas, as antigüidades...

O último apartado do libro está dedicado ás ideoloxías. Risco está interesado en comprender o contexto moral e ideolóxico da nova Alemaña.

En primeiro lugar analiza a Arquitectura, monótona e homoxénea, dunha beleza tinxida de utilitarismo e dominada pola horizontalidade que dá idea de extensión, de aplanamento, de estar a rentes do chan.

Coscentemente ou non, estas casas semellan responder â idea marxista: igualdade, nivelación, depresión do esprito, afogamento da iniciativa, solagamento da persoalidade no abstracto coleitivo.

A segunda nota ideolóxica trata do Americanismo. Risco afirma que os alemáns “viven nun pasmo ademirativo cara Norte América” encubridor da xenreira, da envexa, do devezo de emular a potencia económica americana, base da supremacía.

O Marxismo, en cambio, lonxe de ser inocuo como o americanismo, produce en Risco unha grande inquietude. El afirma que esta ideoloxía naceu da aversión que os pobres senten polos ricos. A aristocracia do sangue é indiscutible porque posúe prestixio natural; a aristocracia dos cartos, en cambio, provoca xenreira.

En esencia, Risco maniféstase hostil co marxismo porque matou a ledicia de vivir ao propugnar a perda da fe no sobrenatural e substituíla polo materialismo.

O Marxismo, a doutrina máis tristeira, máis moura qu’endejamais s’inventou no mundo, fixo infinitamente desgraciadas a unha chea de geraciós qu’agardarán cuspindo fel a que chegue o dies irae do proletariado, e que, se trunfan, agardarán ainda inutilmente, co a y-alma envenenada de carrage, o advenimento do paradiso terrestre que non ha chegar endejamais.

O marxismo tamén pretende acabar coa guerra entre pobos para substituíla pola guerra de clases ou guerra civil: “Procrama a fraternidade universal... dos traballadores e o aniquilamento dos burgueses”. Os pacifistas asumen os postulados do marxismo e rexeitan a guerra exterior por ser inxusta, pero non claman do mesmo xeito contra a revolución interior. Esta é a ideoloxía do Cosmopolitismo, que procura a paz universal e a solidariedade económica, e resulta propia de grande parte da intelectualidade xermana e en particular dos pensadores xudeus.

Outro aspecto ideolóxico é o Sexualfrage, que Risco identifica co vicio fomentado pola bioloxía e a psiquiatría freudiana.

O que chaman amor libre non é mais que vicio libre (...) a virgindade, o casamento, a fidelidade, os fillos, son cousas que requiren alma (...) istes probes d’esprito, istes cobardes, istes egoistas que compoñen o mundo moderno (...) son menos homes qu’os d’enantes; o que queren é aforrar traballos e darlle gusto ao corpiño.

Mentres en España os intelectuais de esquerda afirman que a Xuventude debe ser avanzada, en Alemaña os mozos asumen os valores tradicionais: patria, raza, imperio, deber militar, deus. Xa que logo, son contrarrevolucionarios.

Todo alemán é Nacionalista con independencia da súa ideoloxía. Alemaña é unha unidade étnica e lingüística; por iso teñen dereito a confundir nación con estado.

Risco resume o Nacionalsocialismo con tres palabras: mocidade, clase media e contrarrevolución. O autor expón no libro a retórica nazi.

A reacción vital da nación alemana, emponzoñada pol-o formento marxista, comesta pol-os judeus, esmagada pol-o capitalismo internacional e pol-os vencedores de Versalles e que se quer ceibar pol-a unión e o sacrifizo na ideia da Patria encarnada no Estado.

Risco considera o nacionalsocialismo unha barbarie, pero xúlgao condescendente por ser a única forza europea capaz de se opoñer con eficacia ao marxismo.

Tamén afirma que ningunha bandeira pode ser máis popular na Alemaña deste tempo có Antisemitismo. El mesmo maniféstase abertamente antisemita pois considera os xudeus unha forza desorganizadora; o lévedo da disolución social: “A economía do diñeiro foi o principio da destrución das sociedades cristiáas pol-o judaismo”. Neste capítulo repasa de un a un todos os tópicos sobre os xudeus, resumindo cunha afirmación toda a súa xenreira: “Coma se sabe, tamén o comunismo é judaico”.

Por último, Risco remata cunha exhortación que concita todos os seus temores:

A sociedade moderna, decadente, materialista, estragada pol-o marxismo, pol-o freudismo, pol-o nudismo, pol-o capitalismo, quer e non pode vivir sen Deus (…) Aínda así e todo, teósofos, ocultistas, espiritistas, gente que perdeu a Deus por culpa dos outros, dos filósofos, dos homes de cencia, andan desesprados en precura d’Il; cecais non estean tan tolos, cando pol-o menos o buscan, namentras qu’os outros, os marxistas, os freudistas, os mecanicistas, camiñan sen Il coma se tal cousa. Cecais os tolos señan istes.

(1)    Fonte da imaxe de Vicente Risco: bvg.udc.es

(2)    As achegas de Risco na revista Nós incluídas no libro Mitteleuropa correspóndense cos seguintes números: 79, 81, 82, 83, 86, 88, 89, 92, 96, 100, 102, 104, 105, 106, 107, 110, 111, 112, 119 e 120.

(3)    Os números da revista Nós que inclúen as achegas non editadas como libro son os seguintes: 122, 123, 124-125, 126-127, 128-129, 131-132, 134, 135, 136, 137-138.

(4)    Felipe Fernández Armesto. Correspondente de La Vanguardia en Berlín. Escribía baixo o pseudónimo de Augusto Assía.

(5)    Lois Tobío Campos. Escritor, diplomático e membro fundador do Seminario de Estudos Galegos. En 1930 gozaba dunha bolsa económica para ampliar os estudos de dereito en Berlín.