CONTO DE GUERRA / Camilo Díaz Baliño
1928
Nós, Pubricacións Galegas e Imprenta. Real 36-1º. A Cruña
Nós, Pubricacións Galegas e Imprenta. Real 36-1º. A Cruña
10 p ; 14 cm. apaisado
Conto de Guerra foi escrito e ilustrado por Camilo Díaz Baliño e editado por Nós na Coruña en 1928.
Nun exemplar dedicado por Ánxel
Casal ao autor lese: “Velaí con todo agarimo o primeiro exemprar que se rematou
agora mesmo, 12 e 50’ do día 29 de Maio do 1928. A. Casal” (2)
Âs Escolas da Irmandade da Fala – novo lar onde
arde o lume sagro da Raza.
A Anxel Casal, meu irman ben querido, loitador qu’alcende os corazons dos rapaciños das escolas irmandinas
A Anxel Casal, meu irman ben querido, loitador qu’alcende os corazons dos rapaciños das escolas irmandinas
Camilo Díaz Baliño
Nadal de 1927
Nadal de 1927
As Escolas do Insiño Galego ás
que está dedicado o libro foron unha iniciativa da Irmandade da Fala da Coruña destinada
a promover un ensino aberto e participativo, impartido principalmente en galego
e, fiel á tradición galeguista coruñesa, de carácter laico e republicano. Casal
dirixiu e foi profesor na primeira destas escolas, acollida no seu propio
domicilio e onde tamén estivo o obradoiro das editoriais Lar e Nós.
As Escolas comezaron a funcionar
en abril de 1924 coa asistencia de máis de vinte rapaciños, na sede da
Irmandade, na praza de María Pita, 17, baixo, e uns meses despois, na nova sede
da rúa Real, 36, 1º, no domicilio de Casal, quen rematou por facerse cargo da
iniciativa. (3)
Camilo Díaz ofrece o conto a estes rapaces nos que deposita a esperanza dos
galeguistas, afirmando que serán homes sans, de corazón limpo e iguais aos
irmáns de loita, en lugar daqueles outros monifates “que
nunca de nenos tivechedes alma, nin de homes tampouco”.
Esteticamente a edición resulta un traballo moi coidado e porén o pequeno
formato e o reducido número de páxinas, este é un dos libros máis fermosos entre os editados por Ánxel Casal.
Trátase dun relato antibelicista ambientado no enfrontamento entre as
tropas británicas comandadas por John
Moore e o exército francés dirixido polo xeneral Soult no lugar de Elviña
en 1809, que ademais está acompañado por dúas ilustracións do mesmo autor.
Despois dunha introdución que serve para conectar o relato coa tradición
familiar do narrador, este fálanos de como o tío Lourenzo, enrolado na alianza
cos ingleses en contra do exército de Napoleón, acompañou un galés ferido de
morte durante os últimos momentos de vida. A saudade irmanda os soldados membros
do mesmo tronco celta, abondando así no imaxinario promovido por Murguía e
posteriormente polas Irmandades.
Xa contra o final do texto, a voz descritiva dá paso a outra intimista e
lírica cando o alférez galés evoca a súa terra e a familia pouco antes da morte,
mesturado o sangue co do seu valedor.
CONTO DE GUERRA
O redor da lareira do vello pazo
de San Fiz i-a carón do lume, nas noites d’invernía, meu abóo Xohan Ramón
contábanos contos de loitas, contos de guerras, lembranzas da francesada, que
tío Lourenzo, que fora cadete dos Reales Exercitos nos seus tempos mozos, e
logo mandara unha Alarma, contáralle
a él, cando el era como nós, no mesmo sitio ô redor d’aquel lar que era pol-a
tradizón da casa, o altar onde nos moldeaban o corazón ôs da miña caste.
Hoxe no pazo se San Fiz xa non
arde o lume na lareira nin queda d’el mais que os meus recordos. Non hai d’él
pedra sobre pedra. O desleigamento dos uns e a ruindade dos outros, desfixeron
o pazo e co pazo a ara.
Un d’aqueles contos eran do
tempo da francesada.
Os exércitos ingreses
retirábanse pra embarcar pol-a Cruña. Era unha retirada tráxica... de morte.
As nosas Alarmas axudábanlles á se salvar.
A do tío Lourenzo saíu pra
protexer as derradeiras forzas onde viñan os doentes e os feridos.
N’un istantiño, o exército
gabacho chegou perto d’eles.
Alí non quedaban xa pra loitar
mais que uns cantos homes da nosa Alarma;
entón, á presa, de calquer xeito rubiron ôs feridos á un castro que d’alí á
pouco estaba. Entre aqueles héroes houbo un que non puido chegar. A morte
tíñalle espetadas xa as suas poutas; era un alférez galés que morría de dôr e
de saudade.
O tío Lourenzo ficou â sua
beira, non podía deixar esquencido a aquel home que era un irmán de loita, e de
raza; que viñera axudarnos e morría por nós.
O abóo Xohan Ramón cando nos
decía que a Saudade era todo, na nosa raza, contábanos sempre
este conto...
e decía...
“Ergueme un pouco, irmán, que
vexa aló o confín, deixa que vexa o mar, o mar da miña arela, ese mar desexado
que está xa perto, pertiño, que bica a miña terra!”
Iba xa erguel-o un pouquichiño
para que vira o que tanto degoiraba, e outra vez a metralla nemiga bateu contra
o cómaro que de trincheira nos servía. Os petoutos e a terra voltaron á nos
cubrir cuasemente.
O sangue do galés xa empapaba a
sua guerreira e os dourados embremas non relocían xa. Eu vía que a vida íase
d’aquel corpo; teño pra mín que solamentres a grande e forte arela da Matria
lonxana sostiña o seu alentar.
E seguía tronando a terra; os
laios de delor arrodeábannos, e mais arripio facían nos meus azos, que as
fungadoras balas que súpetas pasaban riba de nós.
“Mira tí, irman, veñen xa? –
Señor meu Deus, permítelles que cheguen e nos salven! Non ves meu Deus que xa
non podo! Que nin fusil nin espada xa me quedan! Déixame bicar ôs meus. Unha
vez soiamente! e morrerei en paz. – Mira, irmán, mira outra vez. – Pol-o teu
Deus cho prego!”
Eu xa non podía mais, no chan
vía unha poza onde o meu sangue confundíase co sangue do galés. Mais non quero
que o meu irmán de morte morra sen
cumprir o seu desexo derradeiro, e n’un supremo esforzo conquiro erguel-o seu
corpo xa cuase sin vida.
Abríronse os seus ollos azúes,
abríronse moito, parescían os ollos d’un xigante, miraba con ledicia... era xa
o derradeiro ollar..., e outra bala, outra ruín e malfadada bala veu á ferir de
novo o seu maltreito peito.
“Eu morro irmán, eu morro; xa
vexo lonxe, como nunca a miña terra, xa o cheiro bendito do mar non chega a
min”.
Perdín as forzas e os dous rolamos pra o
fondo d’aquela corredoira. Vin morrer o galés. Ainda parez que trona nos meus
ouvidos con mais forza que os cañóns do maldecido gabacho a sua maldición:
“Malia tí, ladrón da miña vida!
Malia tí que me fas morrer en
terra allea, sin ter ô meu carón os meus filliños, a miña mulleriña, a miña
Santa Vella!
Que o Deus que ch’ampara non che
dê mais ben que o mal que trai a guerra!”
(1)
Fonte da
imaxe de Camilo Díaz: laopinioncoruna.es
(2)
Ánxel Casal, un editor para un país. Coordinador Alfonso Mato. Consello da
Cultura Galega. Seminario de Estudos Galegos. Santiago de Compostela. 2007.
(3)
Ánxel Casal. Un percorrido biográfico. Alfonso Mato. Murguía. Revista galega de
historia. Nº 7/8. Maio-decembro 2005. Santiago de Compostela.