MORTA!

MORTA! / Noya, Celestino
Marzal de 1927
Lar, revista mensual. Ano 4; número 31. Imprenta Lar, Real 36 – 1º A CruñA
20 p ; 16 cm.

A novela Morta! escrita por Celestino Noya Rodríguez e publicada en marzo de 1927, editouse co número trinta e un na colección de novela breve Lar.

Celestino Noya foi un profesor e tamén político, que durante a Segunda República dirixiu por curto espazo de tempo a Deputación de Lugo. Despois do golpe de estado de 1936 foi depurado e retido no castelo de Santa Bárbara, en Alacante.

A súa breve obra literaria, amais de artigos xornalísticos, comprende exclusivamente a novela Morta! Unha traxedia de costumes ambientada no mundo rural, onde os pais de Xila teiman en impedir a relación da moza con Andruco, un criado sen propiedades nin consideración social. Esta actitude desencadea as circunstancias que provocan a morte dos noivos.

Alén dos tópicos argumentais, a novela destaca pola acertada descrición que fai o autor da paisaxe e o mundo rural nos primeiros anos do século XX.

Sinopse da obra

Mingos e María Rosa viven coa súa filla Xila nunha aldea chantada na aba do monte. No mesmo rueiro, “semellando un castelo feudal, érguese unha casa que domina alteirosa o val”. Alí vive Hermóxenes, un castelán herdeiro da casa e as videiras que a rodean.

Andruco era criado do castelán. Cando pequeno estivera na casa d’un zuruxano onde deprendera a lêr e algunha cousa mais (...) Logo, na casa do castelán, fora moi estimado pol-a sua honradez e o seu amor ao traballo.

No verán, os habitantes da aldea aproveitan o lecer para visitar as vilas costeiras e bañarse no mar.

A xente da vila chámanlle a istas montanesas veraneantes «pouranas» e «mantidas» ou «canónigas» e frúslanse a cotío dos seus costumes, do seu xeito de vestir e de falar encol de todo do moito que comen.

Cando Xila xogaba con outras compañeiras na beira da praia, unha onda arrastrouna mar adentro. Andruco acudiuna, inesperado, e conseguiu sacala da auga.

Xila e Andruco fixéronse noivos meses máis tarde, no tempo da vendima. Pero a nai da moza prohibiulle falar cun rapaz tan humilde como o criado.

Despreciado, Andruco resolveu entón emigrar a América.

O sagreficio era feito por ela, pra algún día, ao voltar, poderlle dicir aos pais de Xila: xa son merecente da vosa filla.

Andruco embarcou, lamentándose da mala sorte: “se fora rico – cavilaba – non tiña necesidá de deixar â miña terra”. Pero o barco embarrancou logo de deixar o porto e o mozo morreu afogado.
Cando a nova chegou á aldea, “Xila perdeu a côr e caeu esmaiada”.

Pouco despois desapareceu. Pola mañá os veciños atopárona morta contra o fondo dun barranco.

Mingos e María Rosa, dende a morte da sua filla envelleceron rapidamentes. Sentironse os culpables da morte e non tiveron intre ledo en adiante. Dispreciados dos veciños pol-a sua cobiza, morreron esquecidos de todos sen ter unha man cariñenta que lles fechara os ollos.

A casa botou edras e silvas; cairon as portas e as fenestras e o tellado esborrallouse. Os paxaros aniñaron dentro d’ila e a eira encheuse de herba.