O CATÁLOGO DE LAR

En xuño de 1926, vinte meses despois da fundación da Editorial e Imprenta LAR, do seu prelo sae A Coutada, volume vinte e dous da colección periódica de novela curta e segunda obra de Vicente Risco impresa pola editorial. Nese momento xa son trinta e un os libros editados por Lar.

Nunca antes unha editorial tiña presentado un catálogo tan amplo e variado de libros escritos en galego, alcanzando materias tan diversas como narrativa, poesía, teatro, publicacións científicas e mesmo ilustración.

Moitos dos autores chamados a modernizar a literatura galega tiñan publicado algúns dos seus libros na editorial Lar. Entre outros, podemos citar a Ramón Otero Pedrayo, Vicente Risco, Gonzalo López Abente, Xosé Filgueira Valverde, Fermín Bouza Brey, Ramón Cabanillas, Daniel Castelao, Xosé Lesta Meis, Luís Amado Carballo...

Con tal motivo, os editores deciden imprimir o segundo Catálogo de «LAR» pubricacións galegas e imprenta. O folleto impreso a dobre cara presentouse en dúas versións distintas, nas que varía o escudo da portada e coincide o texto do reverso. Este documento dá conta do éxito alcanzado por Ánxel Casal (30 anos) e Leandro Carré (37 anos) en tan curto espazo de tempo

E o centro de toda esta actividade hai que procuralo no primeiro andar do número trinta e seis da rúa Real, na Coruña. Este local emblemático era ao tempo o domicilio familiar de Ánxel Casal e a súa muller María Miramontes, quen tamén contribuíu co seu esforzo á nobre causa da edición do libro galego.

 

A historia deste editor-impresor empeza na Coruña en 1924 (con Leandro Carré), e empeza en grande, en Santiago no ano 1931, e vai ser nos anos da IIª República os anos nos que Casal imprime non só os libros da editorial Nós, por el fundada en 1927, senón tódolos volumes do Seminario de Estudos Galegos, o periódico A Nosa Terra, et., etc. Casal, menos escribilos, facíao, ás veces, todo: editar, imprimir, encadernar, empaquetar…

Boa parte dos escritores galegos daquel tempo vivían, mellor ou peor, doutro traballo (profesores, avogados…) e, en canto a Ánxel Casal, adicado día e noite á imprenta, poucas veces sacaba para ir tirando. Non por iso deixaron de saír do seu heroico obradoiro os libros que o galeguismo daquela hora precisaba.

Xesús Alonso Montero (1)

Resulta emocionante imaxinar o ambiente vivido naquel primeiro andar da rúa Real, e á falta de documentos gráficos que nos axuden a comprender como era ese espazo onde, ademais da imprenta e o taller de costura de María Miramontes, estaban tamén as sedes da “Escola de Insiño Galego” e da Irmandade da Fala (2), utilizaremos un expresivo texto que Otero Pedrayo dedica a Ánxel Casal no Libro dos amigos (3).

Enxamais saíu da imprensa de Casal unha páxina baixa, ruín, ou intresada. Teño a honra de haber feito traballar aquila imprenta sempre alumeado por unha roseira branca e pura. Non a houber trocado por ningunha ilustre oficina de libro inda que a Platino ou Aldo poidera remontar e nos tipos de frol de metal sensitivo, no balbordo de fornada da noite fora a groria e o intrés das grandes cosmopolís de mañáns abraiadas ou acesas por a fame dos libros novos.

Son paxaros voando sobre o mar. Alguns tripulan as leixadas dornas. Os imprentados por Casal son dornas, velas ou zocas. Soio o vento e o camiño de Galicia neles, e aquil doroso e mañifico arelar.

Na rua Real da Cruña, nas Hortas e na Rua do Vilar de Sant-Yago (4), tivo Casal seu xardín ou horto das letras, pombeiro de voares de espranza.

Como doncelas de corpo levián de palla centeeira e capeliñas dos ollos deslumeados por o miragre os libros dos poetas imprentados por Casal.

“Cousas”. Pensemos nas “Cousas” de Daniel. Unha vegada dixo Castelao, e foi en solene ocasión de tremaren fondamente dooridos os alicerces de unha esencial amizade: “Casal por Galicia fixo mais do que todos nos”.

Tampouco quero deixar de citar a palabra arroutada de Xoán Xesús González, quen en 1926 celebra a publicación da Síntese Xeográfica de Galicia de Otero Pedrayo:

Sexa pois unha felicitación cariñenta para ise novo valor galego que se chama Otero Pedraio e outro saudo máis para a editorial Lar que cada día pon un sillar, asenta un porpiaño no tempro da cultura galega, con sua obra chea de fe, de outimismo, de entusiasmo e de fervor. (5)

Non se trata aquí de facer ditirambos laudatorios sobre a figura de Ánxel Casal, pero si cómpre destacar que en 1926 ficaban aínda por escribir algunhas das páxinas senlleiras para a edición do libro galego, que chegaron da man de Ánxel Casal e a editorial Nós.

(1)   O «biblioburro» de Ánxel Casal (Homenaxe a unha costureira). Revista Monte Alto, xuño de 1996. Citado a partir do libro Ánxel Casal (1895-1936) Textos e documentos. p. 8 e 9.

O título do texto fai referencia a unha frase atribuída a Ánxel Casal e rescatada por Xesús Alonso Montero: “Alá polo ano 1936 alguén, moi preocupado coa penuria económica do fogar Casal-Miramontes, preguntoulle ó noso editor se se seguiría arruinando cos libros galegos, uns libros, daquela, de tan cativo espallamento. A resposta súpeta de Ánxel Casal foi: “O día que estea arruinado de todo, fareime cun burro e irei, polos camiños do país adiante, vendendo literatura galega”. (Ibidem)

(2)   Ibidem. p. 49

(3)   O libro dos amigos. Ediciones Galicia del Centro Gallego de Buenos Aires. 1953. p. 106.

(4)   As sucesivas situacións da editorial Nós foron as seguintes: rúa Real nº 36 – 1º, A Coruña; rúa Linares Rivas nº 50, A Coruña; rúa das Hortas nº 20, Santiago de Compostela; rúa do Vilar nº 15, Santiago de Compostela.

(5)   Tomei esta nota sobre un artigo xornalístico de Xoán Xesús González hai tempo. Lamentablemente, non son quen de localizar a súa procedencia.