sábado, 15 de decembro de 2012

XELO, O SALVAXE


XELO, O SALVAXE / Fernández Armesto, Felipe
Xullo de 1926
Lar, revista mensual. Ano 3; número 23. Imprenta Lar, Real 36 – 1º A Cruña
27 p ; 16 cm.


Xelo, o salvaxe, novela breve escrita por Felipe Fernández Armesto e publicada co número vinte e tres na Biblioteca Lar, saíu do prelo no mes de xullo de 1926.

Fernández Armesto foi, principalmente, un xornalista, aínda que tamén escritor, que con dezaoito anos comezou a escribir no Pueblo Gallego de Vigo.

Baixo o pseudónimo Augusto Assía traballou como correspondente de La Vanguardia nos anos previos ao comezo da Segunda Guerra Mundial, primeiro en Berlín e logo en Londres. Máis tarde había exercer o xornalismo durante os anos do franquismo e as primeiras décadas da democracia.

Como escritor en lingua galega publicou a novela curta Xelo, o salvaxe; unha narración dificilmente clasificable, onde o autor narra a vida arroutada de Xelo, un mozo dotado dun magnetismo especial, capaz acadar todo o que cobiza e dono dunha moral propia, afastada dos usos dunha sociedade que el estuda como un entomólogo interesado nun grupo de insectos.

O libro, como sucede noutros volumes da colección, está precedido dunha nota dos editores:

NO 25 DO SANTIAGO DÍA DE GALICIA

Día de Galicia. Día santo dos nosos amores, porque é o día consagrado â Terra, â familia, â amistade; â todo canto amamos e nos axusta nunha comunión espritual d’enxamais, satisfeitas cobizas.

Neste día, lumioso coma un facho dos antigos chans, compre que enviemos o noso saúdo á todol-os nosos irmans galegos. E sirva temén o noso «viva» para os alentar nas suas loitas cotiás coa vida; como á nós, os saúdos e alentos que de cote recibimos, dannos azos para, esquecendo miseirentos axes, proseguire adiante na nosa sementeira que a dar froitos vizosos nun tempo non lonxano.

Ata o d’agora, levamos pubricadas en LAR 22 noveliñas que nada teñen que envexar âs pubricadas por análogas empresas d’outras terras. Unha mocedade culta e acuciante de groriosos viceiros contribuíu ao esprendor de LAR axudando a labor dos vellos e xa prestixiados escritores, e agardamos que á cada paso a novela galega, a novela escrita na fala da nosa terra, prosiga o seu camiño trunfal conforme as nosas pubricaciós vaian espallándose, acollidas con interés e con agarimo en todol-os casares de Galicia.

Mais non é sômente esta a nosa labor: a imprentación d’outras obras de maor importancia como a Biblioteca Lírica, a Biblioteca Teatral e a de grandes Novelas que xa encomenzamos á dar á luz cos tomos No Desterro e Da Terra asoballada, de Cabanillas, e O corazón d’un Pedaneo de Carré, ao que seguirá O Mariscal de Cabanillas e Villar Ponte, e outras interesantísimas e valiosas produciós dos mellores escritores galegos, merecen tamen a atención dos nosos amigos e de todol-os bôs galegos. E axiña encomenzaremos igualmente á imprentar un Dicionario Galego, que tanta falla está facendo.

A Biblioteca do Seminario de estudos Galegos, de Santiago, con orixinaes de Filgueira, Castelao, Cabanillas, Otero Pedrayo, Cotarelo, etc. e a revista de cultura galega Nós, son asimesmo editadas por LAR.

Véxase pois como LAR, que ten xa dous anos de vida intensa e xurdía laboura, continuará, coa axuda de todos, que nos non cansamos de solicitare, contribuindo grandemente ao arrequecimento das letras galegas.

Saúde e ¡Terra a Nosa!

Sinopse da obra

O autor preséntanos a Margarida, a moza señorita do pazo de Manzalvos, e a Xelo: “Xelo nacera de furtado”, fillo dunha moza do val e un fidalgo novo.

Xelo medrou ceibo, capitaneando os fatos de rillotes e odiando intensamente todo principio de autoridade, e en particular a escola.

Xelo e Margarida querianse, eran noivos, eles nunca se o dixeran pero eran-o.

Xelo traballaba no pazo ás ordes de don Laureano, o pai de Margarida.

O día da malla, os mozos coincidiron na adega. “Non se dixeron nada, apertaron o peito d’un contra o d’outro e xuntaron os labres. Cando ambos voltaron a cabeza, surrindo lediciosos, toparon na porta, coma unha mueca, a figura desacougante da tía Micaela, que tiña prendido na faciana barbuda, coma unha telaraña, un xesto de bulra crudel”.

A tía Micaela era unha esmoleira con sona de meiga. Sentada na aira, non afastou a vista de Xelo mentres durou a malla.

Non sei quen mandou á tía Micaela por unha regadeira d’auga a fonte do lameiro.

Xelo non era home de vacilacións. Cando foron na procura da tía Micaela, atopárona aboiando nas augas da poza.

Despois pasou o tempo da sementeira, o outono e o inverno. Durante aquel tempo, Xelo leu moito seguindo os consellos de Margarida. Pero se houbo algún libro que influíu nel, foi o Emilio de Rouseau, “se é que en Xelo se podía influír”.

No mes de abril, don Laureano enviouno a Vigo para que aprendese a manexar un automóbil, porque tiña en mente comprar un deses trebellos. Xelo prometeulle a Margarida que a cidade non o había cambiar. Non obstante o temor da moza era outro:

Non temo que a cibdade te conquiste a ti, senon a contraria, que ti conquistes a cibdade.

A cidade non impresionou a Xelo. Ao pouco de chegar escribiulle unha carta a Margarida para tranquilizala. A cidade era para el “un afán de dar voltas. A cibdade non eisiste. Podes estar tranquía, os pantasmas a min non me inmutan, e esto é un pantasma”.

En pouco tempo aprendeu todo o necesario sobre mecánica e os compañeiros elixírono presidente da súa asociación, admirados pola personalidade do mozo. Agora non podía deixar Vigo. Os xornais falaban dos seus éxitos.
Tempo despois, don Laureano e a filla acudiron ao teatro onde Xelo daría un discurso.

A voz de Xelo estaba feita co bruar dos ríos, o aturuxo dos carros, o silencio do Pazo, o fungar do vento, a impetuosidade da treboada.

Margarida non se esforzou por convencelo para que volvese con eles ao pazo. Sabía que sería inútil. Non obstante, o mozo confesoulle os seus propósitos:

Cada día me tes mais gañado. Non vou agora mesmo contigo pro Pazo porque enantes perciso redimir a vida de esclavitude. Teño a obriga de entregarme â Sociedá. Pero hame de sobrar Vida pra todo.

Pero Xelo cansou daquela vida. Estaba só e a exaltación dos mitins políticos xa non tiña forza abondo para satisfacelo. “Antre il, home do agro, e seus compañeiros, homens do taller, había a mesma diferencia que antre a cultura e a civilización”.

Margarida casara dun día para outro. Xelo presentouse no pazo para coñecer o marido da señorita, un home cativo e mirrado, de nariz longo e gafas pequenas.

Aquela noite, Xelo acudiu ao pazo e “sentado na veira da poza estaba aquel bicho de que Margarida dixera «meu home». Xelo, coma soñando, chegouse a il, botoulle unha man ao gañote, fixo un xesto coma de atornillar unha tarraxa, e o bicho deu en col do brazo de Xelo unha volta como de un moneco de guiñol na barra”.

Logo visitou a Margarida como cando eran nenos. Ela, temendo a chegada do home, pediulle que marchara.

-      Ise xa non colea.

-      Que fixeches, Xelo!. E Margarida maxinando toda a verdá, deixouse cair nos brazos de Xelo, desesperadamente.

-      Perdíchete, perdíchete, pra sempre. Perdícheme a min tamen. ¡Que fixeche, Xelo, que fixeche!

Xelo atafegouna c’unha aperta na que puxo toda a alma, ergueu o corpo fino antre os seus brazos, e cravou os beizos roxos cóma unha fragua no mármol da frente d’Ela.

Pasaron as horas, o lubrican rasgou a escuridade.

-      Vaite, Xelo, vaite!

Por antre as uces do Llaguallal rubía unha veta de movimento acêrado, coma unha teoría con presa, xa casi dende o cume un pano branco nevou adioses.

O home de Margarida apareceu enmarañado antre as algas da poza coma un-a Samesuga.


Ningún comentario:

Publicar un comentario