A LAGARADA

A LAGARADA / Otero Pedrayo, Ramón
29 de xaneiro de 1929. Volume XIX
Nós, Publicacións Galegas e Imprenta. Real, 36 – 1º. A Cruña
53 p ; 17,5 cm.

A peza dramática A Lagarada escrita por Ramón Otero Pedrayo e incluída na colección de Teatro Galego da editorial Nós, foi editada na Coruña en xaneiro de 1929.

Esporeados por Castelao, os membros da Xeración Nós herdaron das Irmandades da Fala o interese por facer do teatro un elemento normalizador da cultura galega, dirixido principalmente ao público urbano. Desde o Rexurdimento, unha parte minoritaria dos lectores estaban afeitos a relacionar o idioma galego coa poesía e, en menor medida, coa narrativa. No teatro, en cambio, o galego ficaba reducido á caracterización dos tipos populares, con clara intención burlesca.

Nun intento por dignificar o teatro, os escritores destas dúas xeracións puxeron ao dispor dos “cadros de declamazón” espallados por todo o país un novo catálogo de pezas dramáticas, que agora non procuraban unicamente divertir o público senón tamén instruír, reflexionar e, sobre todo, concienciar sobre o uso do idioma.

Otero non foi especialmente prolífico neste eido. O autor cultivou principalmente a novela e o ensaio; non obstante, entre as súas obras atopamos media ducia de pezas dramáticas. E precisamente A lagarada será o primeiro destes textos.

O desengano do Prioiro 2ª Ed.

A Lagarada leva o subtítulo Lembranza d’unha tristeira vendima, e nela atopamos moitos dos elementos habituais na narrativa de Otero: as xeiras que rexen a vida no campo, a relación dos homes coa natureza, o valor supremo representado pola propiedade da terra e a necesidade de reproducir as tradicións herdadas dos antepasados.

Entremedias deste marco desenvólvese a traxedia que ten por protagonista ao señor Vences, un labrego acomodado enfrontado cos fillos e os criados, que ven nel un home despótico, obsesionado por exercer o control sobre a casa e nunca satisfeito co traballo dos outros. A morte do patrón a mans dun criado restablecerá a paz na familia.

Sinopse da obra

Desenrólase na ribeira do Miño no tempo da vendima en calquer parróquea entr’os Peares e Filgueira lonxe d’Ourense e de Ribadavia. No auto I pateo da casa do señor VENCES e na cociña que se franquea ô pateo. No auto II na bodega da mesma casa. No III no camiño emparreado e no monte de Medelo. A auceón no século XX con grandes anacos d’outros sigros que cobren c’o mantelo d’unha antiguidade relativa as cousas d’hoxe.

O acto primeiro desenvólvese no curro da casa do señor Vences. Deica a bodega chegan os carros ateigados con uvas.

Ao señor Vences lévano os demos pensando que os vendimadores perden máis tempo en comer e troulear que en apañar as uvas, e agora xa non traballan como nos seus tempos mozos.

No lagar xúntanse ás agachadas Delmiro e Basilisa.

Delmiro: (…) Eu toleo por ti. Teño arripios de febre … Bailando hoxe na moxega soilo tiña sospirar pra tí. Desleigada! (…)

Basilisa: Ista noite temos que falar … Despois de cear … Cando todos estean embobados ôs contos … Na fonte.

Vences, ademais de patrón, tamén é o amante de Basilisa, e Delmiro manifesta o seu odio contra el. O patrón a miúdo bota pestes dos traballadores e tamén da familia.

¡A min ninguén me quer! Estou afeito. Ises bocas podres dos fillos agardan pol-o meu corpo. Igoal qu’os corvos.

Venerando e Xohana, os fillos do señor Vences, critican a mesquindade do pai. Xunto con Roque, o marido de Xohana, Venerando decide reclamar o que lles pertence.

Da semana que ven non pasa. Prántome xunto d’un abogado. Imos pedir partixas. Si o come a xusticia, millor…

O segundo acto comeza aquela mesma noite.

Fai noite pecha no local escuro cheo pol-o bafo do viño que ferve agurgullante. A cubaxe figura un acugulamento de sombras mouras.

Vences reflexiona sobre a súa vida. Hai días acudiu con Basilisa ao avogado para cederlle as propiedades, pero xa estaba a piques de asinar as escrituras cando cambiou de idea.

Os fillos ser malos son, mais ista casa e ista bodega han ser pr’a xente da miña caste sexa boa ou mala. O meu verdadeiro sangue non corre pol-as suas veas mais alenta na casa, nas viñas, no lagar.

Os fillos e os vendimadores aínda dormen. Enfadado, Vences bota a todos da casa e decide limpar el mesmo a pipa de carballo.

¡Eu vou fregar a pipa de carballo! Aínda teño moitas vendimas por diante anque vos pese. Basilisa carrégame aixiña duas olas d’auga e traime a basoira nova.

Cando o patrón está a remexer dentro da Pipa, os catro – Venerando, Roque, Delmiro e Basilisa – teñen o mesmo pensamento:

O Delmiro cruza un ollar ca Basilisa. C’un pê dá â forra e a cuba rola hastra quedar ca boca apegada ô chán.

Horas máis tarde, os vendimadores dan co señor Vences morto dentro da pipa.

Coñécese qu’a nova vaise espallando pol-o val pois calan as cántigas e os aturuxares das vendimas. Loce un sol craro e óuvese o primeiro batelar de difuntos.

O acto terceiro comeza contra a noitiña do mesmo día.

Pol-o camiño emparreado alanca un fato de cregos. Háinos outos e enxoitos coma carballos con faciana, máns e ollos de paisano ou señor d’aldea que desdín da roupa talar. Estiveron n’un preceuto na parroquia veciña e veñen pra xogar ô tresillo e dispôr pr’o día seguinte o enterro do señor Vences da Alén.

Basilisa quere fuxir con Delmiro á cidade, pero el rexéitaa. Agora quere ser un lobo para os homes. No seu interior non hai piedade e ha cobrar os desprezos que soportou na súa vida.

Delmiro: Xa non preciso de ti. Ti tampouco precisas xa de mín. Contodo, douche as gracias. Adeprendíchesme o camiño … Podes cobrar o prezo ô fillo e ô xenro. Son ricos gracias a mín.

Basilisa: Maldizoado seias fillo da loba, que morras enforcado, que apodrezas na cadea …

Delmiro: Non latriques mais, miña xoia. Xa saberás de mín. Lévoche un coitelo menos afiado qu’as miñas intenciós. Mañán, hai feira no Carballal …

(1)     Fonte da imaxe de Ramón Otero Pedrayo: fundacionoteropedrayo.org