BÁLSAMO DE FERABRÁS

BÁLSAMO DE FERABRÁS / Labarta Pose, Enrique
1928
A Cruña
99 p ; 17,5 cm. 

Bálsamo de Ferabrás, segunda edición póstuma do libro de poemas de Enrique Labarta Pose, editouse como cuarto e último título da Biblioteca Lírica Lar.

O libro non leva inscrita a data de impresión, pero con toda seguridade este foi o último volume literario impreso no obradoiro da rúa da Franxa 34, na Coruña. (2) No interior inclúe unha páxina de publicidade informando da publicación do primeiro tomo do dicionario galego-castelán de Leandro Carré, e sabemos que isto ocorreu en xullo de 1928.

Labarta Pose editou Bálsamo de Fierabrás en Madrid en 1889, nesta ocasión incluíndo poemas tanto en galego como en castelán e con prólogo de Alfredo Brañas (3).

Labarta, coetáneo dos escritores do Rexurdimento e colaborador habitual na prensa da época, cultivou principalmente a poesía de xénero humorístico. Tamén fundou varias revistas de corta duración como Galicia Humorística ou Galicia Moderna.

Na entrevista concedida a Álvaro das Casas en 1934, Ánxel Casal infórmanos dalgún dato da súa relación con Labarta (4).

Casal, ¿cómo empezaste tu vida de editor?

Una vez, en la Irmandade da Fala de Coruña, Viqueira y Antón Villar Ponte propusieron iniciar una serie de publicaciones, se llegaron a reunir 12.000 pesetas para comprar una imprenta, pero todo se quedó en proyectos. Más tarde me escribió desde Barcelona Labarta Pose, que había sido expulsado de Hacienda por la dictadura, proponiéndome fundar una editorial. No encontramos dinero.

Ademais de exercer como poeta e xornalista, Labarta traballou no ministerio de Facenda até a súa morte en Barcelona como consecuencia dun accidente ferroviario (5).

A lírica peculiar de Labarta utiliza o sarcasmo e a ironía para poñer en evidencia as trasnadas dos seus veciños. Ademais de humor os poemas tamén destilan fonda humanidade e enxeño, como non cabe esperar outra cousa dun dos “troianos” que inspiraron a novela de Pérez Lugín (6).

Sinopse da obra

Rúa da Franxa nº 32-34

O libro comeza cun prólogo en memoria de Labarta escrito por Uxío Carré Aldao, pai de Leandro Carré:

Inda que en folga facía longo tempo a pruma que produxera tantas estimabres obras e que o seu autor ingresara nos funcionarios do Estado, cabía agardar que acordase de novo a musa do poeta, mais a sua morte , ocurrida en 13 de Mayo de 1826 en Barcelona, a causa das feridas que recibira no choque de trens de “Las Palmas”, privou a Galicia d’un dos seus fillos, afortunado cultivador da sua lírica peculiar.

Segundo Carré, este cuarto volume da Biblioteca Lírica Lar había ser o primeiro da nova edición das obras de Labarta; cousa que non chegou a producirse.

O libro ábrese cunha composición humorística datada en 1896: Revista d’unha corrida ¿de touros? na vila de Noya (feita por un labrego).

«Mallábanse», tres becerros / das montañas de Barbanza; / presidían a función / o alcalde … y-a compaña; / compoñíase a «cuadrilla» / de tod’a xente da praza / os que pinchaban primeiro / eran «primeiros espadas»; / «picadores» … ¡tod’o mundo / ôs probes «bichos» picaba! / «banderilleiros» … ¡os coxos! / «capeador» ¡quén tiña capa! / os touros … ¡mártires dinos / quizais d’unha millor causa! / E con esto por sabido / escomenza … a foliada.

Deseguida outro poema titulado Carta que dend’a sua aldea manda un abogado novo á un seu amigo do pobo pra que soilo él a lea, denuncia os arranxos caciquís e as raposadas dos veciños.

E por este Ayuntamento / hai quen, posto á pleitear, / ¡é capás de enxuiciar / a Ley de Enxuiciamiento!

Tén dous bandos o lugar / e hai qu’estar á velas vir / pois cand’uns van á subir / tócall’ôs outros baixar.

Eu xa sabes, son prudente / e non me gusta arriscarme / pro co tempo … hei d’arrimarme / ô soliño que mais quente.

A fonte do demo trata con sorna as supostas meiguerías destinadas a desenguedellar as coitas de amor, da saúde, dos cartos “y-en fin outras moitas / cousas coma estas / que teñen pr’o caso / semellanza … a mesma, / qu’a que tén aquelo / co as catro témporas. / Cantas meiguerías  / hai na miña terra.”

O poema ¿Veñen eses cartos? Poesía dedicada ás 125 pesetas en sinal do moito cariño que lles tén o autor, foi premiado no certame literario celebrado en Pontevedra en agosto de 1886.

Fama … tampouco a deseo / ¡De fama á fame, respondo / qu’hai ben pouco según creo! / ¡E ca fama … non me cheo! / ¡E fame … xa teño abondo!

A continuación seguen os poemas Por qué fago estes versos, ¡O premio gordo de Navidá! e Epigrama:

A muller do comerciante / Arbo, quedouse sen xente, / pois morreulle o seu parente / o mesmo día qu’o amante; / ante perda somellante, / a probe quedouse fría, / e puxo no mesmo día, / sin qu’a razón se comprenda, / este letreiro na tenda: / Viuda de Arbo e Compañía.

A mirada irónica de Labarta tamén critica Os caprichos da moda:

Hoxe, que no candieiro / da moda está o polisón / ¿qué muller d’alto peteiro / ademais do seu traseiro … / non tén outro á prevención?

Defensa das mulleres é un longo poema inspirado no discurso do mesmo título escrito polo pai Feixóo. Logo o poeta chama pola inspiración en ¡Váiseme a musa! E deseguida temos o excelente poema ¡¡¡Probe gaiteiro de Bayo!!! onde narra a emigración de Xan Mella, quen deixa Baio con destino a América na procura de cartos.

¡Moito se falou de Xan! / ¡Moito todos o choraron! / Mais o tempo todo cura … / Pasou un ano i-outro ano; / Carmela casou con outro, / os amigos olvidárono, / seus pais morreron de pena / sin poder darlle un abrazo / ¡E ninguén mais pensou n-el!

O poema foi premiado nos certames de agosto de Pontevedra e Betanzos en 1886.

Entre as composicións do volume destaca, por inusual, o poema patriótico ¡Qué fermosa é a patria!

Por eso, Galicia, / o meu peito inframas, / i-ô mirarte escramo: / ¡Qué fermosa é a patria!

¡Meu orfiño! é un poema triste sobre a morte dun neno abandonado. O libro remata coa composición Canto á Pontevedra, “Premeada con duas onzas d’ouro no certame celebrado en Pontevedra no mes d’Agosto de 1886”.

Eu saúdote á ti, casa branquina
co teu emparradiño, xunt’a porta …
A ti, fontiña fresca e caladiña
que pasas marmurand’o o pé da horta …
¡Doces recordos d’unha edá qu’axiña
pra sempre se pasou …! ¡Pra sempre morta!
¡Patria … pirmeira edá … servos de groria …
xuntos formades unha mesma hestoria!

(1)   Fonte da imaxe de Labarta Pose: savonarolamiscelanea.wordpress.com

(2)   Posteriormente á edición de Bálsamo de Ferabrás, Leandro Carré había publicar en 1931 o segundo volume do seu dicionario castelán-galego, e aínda a segunda edición deste mesmo dicionario nun único volume en 1933.

(3)   Bálsamo de Fierabrás. Colección de versos en gallego y castellano. Librería de Fernando Fe. Madrid. 1889. 281 páginas.

(4)   Ánxel Casal (1895-1936) Textos e documentos. Dobarro Paz, Xosé Mª e Vázquez Souza, Ernesto. p. 346. Entrevista realizada por Álvaro das Casas a Ánxel Casal en 1934.

(5)   Aínda que Uxío Carré informa da morte de Labarta en maio de 1926, o texto anexo documenta que esta ocorreu en 1925: Enrique Labarta Pose. Apuntamentos para unha biografía. Xosé Manuel Varela Varela.

(6)   Pérez Lugín: “De Labarta es el desenfado y la ironía zumbona de Barcala, la socarronería y, sobre todo, el galleguísimo carácter”. Ibidem anterior nota.