SEGUNDO LIBRO DE COUSAS

SEGUNDO LIBRO DE COUSAS / Rodríguez Castelao, Alfonso Daniel
24 de abril de 1929. Volume XXI
Nós, Publicacións Galegas e Imprenta. A Cruña
57 p ; 23 cm.

O Segundo libro de Cousas de Daniel Rodríguez Castelao foi editado por Nós na Coruña en abril de 1929; ano en que Castelao fixo a súa célebre viaxe a Bretaña para estudar as cruces de pedra, dando ao prelo o traballo As cruces de pedra na Bretaña, publicado nas edicións do Seminario de Estudos Galegos un ano máis tarde. (2)

A reedición do segundo libro de Cousas en conxunto co primeiro produciuse en 1934 (3). Ánxel Casal alude a este libro na entrevista concedida a Álvaro das Casas:

¿Proyectos?

Ninguno; descansar. Estoy rendido, desalentado, vencido. Ya no puedo hacer más. Acabaré de editar la segunda edición de «Cousas», de Castelao, primero y segundo libros en un tomo, y suspendo la editorial. Da pena, ¿verdad? Aquí tienes una obra maravillosa de Otero Pedrayo – «Fra Vernero» – (4) que ya no tengo fuerzas para poner en prensa. Algunos libros como «Contiños da Terra» (5), se venden muy bien, rápidamente, pero los más van saliendo con una lentitud que agota todas las resistencias. No puedo más. (6)

As cruces de pedra na Bretaña

Finalmente, como todos sabemos, este non sería o último libro editado por Nós. A editorial seguiu publicando os textos da mellor xeración de narradores galegos até o mes de xuño de 1936, e aínda habían ficar no prelo outras moitas obras dispostas para a edición e que non chegaron a editarse. Mesmo algunhas delas acabarían por perderse definitivamente (7).

Un exemplo senlleiro destes narradores foi Castelao, dotado dun carácter artístico renacentista e a quen resulta difícil encadrar nunha disciplina pois el foi, ao tempo, debuxante, pintor, comediógrafo, conferenciante, novelista, ensaísta, narrador … mais tamén, por necesidade e compromiso con Galiza, político. Sobre este aspecto afirma Eduardo Blanco Amor:

2ª Edición de Cousas

Non foi decote máis lonxe das eisixencias que lle impuña o seu liderado galego, que tampouco lle gorentaba dabondo. En todo caso i en relación coas súas verdadeiras preferencias ou convincións, a política sinificáballe, máis que outra cousa, unha ocasional ferramenta lexitimada para valoracións que eran alleas á súa intimidade pero que non lle era doado rexeitar dentro das manipulacións, dos partidos, prolongándose ao traveso dos gobernos pantasmas do eisilio. Nistas encomendas e falcatrúas, sempre andaba “como aboiando nelas” i “eisixindo, até o máisimo, o seu sentido da disciplina” (Frases de Alexandre Bóveda nunha conversa, en Pontevedra, a meiados do ano trinta e cinco). (8)

Resulta doado apreciar o compromiso político que impregna os textos de Cousas, manifestado decote nunha evidente denuncia social. Despois de todo, “Castelao é o único do grupo Nós que non nascéu «señorito» sinón fillo dun mariñeiro de baixura e logo emigrante”. (9)

Xa que logo, os dous libros de Cousas son unha chamada á conciencia dos galegos, coa intención de denunciar as eivas provocadas por unha sociedade inxusta. Non obstante non se trata unicamente dun documento de denuncia; a humanidade coa que Castelao trata as súas personaxes transforma os textos en pequenas obras de arte.

Sinopse da obra

O libro vai precedido dunha dedicatoria do autor:

A Florentina, rapaza que morreu de amor na feligresía de Loureiro o ano de 1857.

Castelao utiliza a morte da vaca e dunha cadela para evidenciar a distancia que afasta as clases acomodadas dos labregos. Mentres os primeiros dóense na súa fartura pola morte da mascota, os outros adoecen na miseria logo de perder a súa mantenza.

Moitos dos relatos tratan da pobreza, como sucede no caso da vella Fanchuca, quen “por ser tan probe e tan vella e por estar tan perto da morte, ía tornándose terra e xa se confundía de lonxe co-a lama dos camiños”.

Tamén hai varios textos que narran o desarraigo dos emigrantes, obrigados a deixar atrás terra e familia. Así sabemos do “negriño cubano”, afeito a vivir na Galiza e que xa non quixo volver ao seu lugar de orixe ou da muller que durante anos recibiu as cartas da nai morta, fabricadas piadosamente polo seu home.

E poucos textos describen con tanta precisión en que consiste a saudade como a historia dos mariñeiros varados nun porto afastado, e que despois de moito beber descobren no aire dunha cantiga a súa orixe galega.

O taberneiro, gordo coma un flamengo de caste, veu saí-los dous mariñeiros da taberna e pol-a sua faciana bermella escorregaron as bágoas. E dispois dixo para sí n-un laído saudoso:

¡Lanchiña que vas en vela!

Tamén o taberneiro era galego.

Tesouros agochados e golpes de sorte que esconxuran a pobreza nun abrir e pechar de ollos tamén ocupan espazo no libro, pois “con diñeiro pódese chegar a Excelentísimo Señor, según xa ten pasado e ainda pasará”.

A inxustiza é outra das teimas que Castelao describe servíndose da caveira do home “que roubaba con tod’a legalidade, aproveitándose d’unhas leises que o gardaban da xusticia do noso mundo” e agora fai as veces de peto das ánimas, condenado a recibir sobre a súa ánima, cadela a cadela, todos os cartos que roubou.

Pero, sobre todo, son contos cheos dunha fonda tenrura e humanidade, como a historia da fidalga que devecía por ter un fillo e, xa vella, a chocheira fíxolle crer que era nai.

A boa da fidalga ándalle decindo a todos.

-Non sabes? Nasceume un fillo.

E todos se botan a rir porque as xentes xa non saben emocionarse.

(1)    Fonte da imaxe de Castelao: ianasagasti.blogs.comianasagasti.blogs.comianasagasti.blogs.com

(2)    As cruces de pedra na Bretaña. Seminario de Estudos Galegos, Santiago de Compostela. Imprenta Antúnez, Pontevedra.15 de maio de 1930.

(3)    Cousas I e II Libro. II Edición. Nós, Pubricacións galegas e imprenta. Rúa do Vilar XV, Santiago de Compostela. 29 de setembro de 1934.

(4)    Fra Vernero. Ramón Otero Pedrayo. Nós, rúa do Vilar, 15. Santiago de Compostela. 19 de Santos de 1934.

(5)    Contiños da Terra. Manoel García Barros (Ken Keirades). Nós, Avenida de Linares Rivas, 50. A Cruña. 3 de abril de 1931.

(6)   Ánxel Casal (1895-1936) Textos e documentos. Dobarro Paz, Xosé Mª e Vázquez Souza, Ernesto. p. 348.

(7)   “Sábese que entre os libros, ou orixinais que estaban a imprentarse figuraban: Auga Lizgaira de Ánxel Fole, Diario d’um médico de garda, de Luis Pimentel, (a primeira versión de Barco sin luces), Síntese do crime. Libro de debuxos, un libro con deseños de Seoane, e o Volume I dos ensaios de Otero Pedrayo. De Castelao estábase a imprentar a peza teatral Pimpinela. Tamén é moi posible que Castelao retirase o orixinal de As cruces de pedra na Galiza para modificalo. Perdeuse tamén o manuscrito dun libro de contos de Xosé Mª Álvarez Blázquez que se ía titular Os ruís”. Información extraída do libro: Ánxel Casal (1895-1936) Textos e documentos. Dobarro Paz, Xosé Mª e Vázquez Souza, Ernesto. p. 161.

Por investigación propia tamén sei que nese momento estaban preparadas as primeiras probas de imprenta do libro Los Dominicos en Galicia (apuntes históricos), escrito por Aureliano Pardo Villar. O documento leva o selo de Nós, Pubricacións Galegas e imprenta e a data de 1935. Ao cabo o libro editouno a Imprenta do Seminario Conciliar en 1939.

(8)   Castelao. Eduardo Blanco Amor. Prólogo ao volume I da Obra completa. Akal Editor, Madrid. 1981.

(9)   Ibidem anterior.