ESTEBO

ESTEBO/ Xosé Lesta Meis

1927
Biblioteca de Novelas Lar. A Cruña

296 p ; 19 cm.

A novela Estebo do escritor Xosé Lesta Meis foi impresa por Lar na Coruña en 1927.

O libro está dedicado ao alcalde da Coruña Manuel Casás Fernández e inaugurou a Biblioteca de Novelas da editorial Lar, da que non chegaron a editarse novos exemplares porque poucos meses máis tarde habíase producir a separación entre Leandro Carré, propietario da editorial, e Ánxel Casal, encargado da administración, continuando Nós o labor editor de Lar.

En xaneiro de 1926 a Revista Mensual Lar publicou co número dezasete a novela curta Manecho o da Rúa (2), onde Lesta Meis recrea a súa propia experiencia na emigración cubana.

Esta novela recibiu moi boa acollida entre a escasa crítica que se ocupou dela (3). Non obstante, por tratarse da primeira obra literaria do autor e tamén pola limitación de espazo que impuña o formato da revista Lar, Lesta non desenvolveu cumpridamente os ambientes que acompañan a narración. 

Recolleu o autor de Manecho o da Rua, moitas loubanzas. D’aquela alguén laiouse de qu’estas pubricaciós de pequenas novelas, afogaban o xérmolo d’asuntos que desenrolados sen limitación d’espazo, poderían dar novelas grandes das qu’a literatura galega tanto precisa pr’o seu espallamento. (4)

O autor incide en Estebo na mesma idea tratada en Manecho o da Rúa, nunha novela que, sen chegar a ser autobiográfica, dá conta das experiencias do autor na emigración, nun tempo en que non era habitual transformar esta terrible experiencia en materia literaria (5) como ben expresa o crítico anónimo da revista Nós (Quizais Vicente Risco): Reside o seu principal intrés n-iste punto da emigración, no que nos dí dos qu’están alá.

Xosé Lesta Meis foi un dos mellores narradores da súa xeración malia ter deixado unicamente tres libros debido a súa morte prematura aos 43 anos, todos eles editados por Ánxel Casal. (6)

Obra literaria de Xosé Lesta Meis

Estebo é unha novela de costumes inserida na corrente naturalista que puxeron de moda, entre outros, Galdós, Blasco Ibáñez ou Emilia Pardo Bazán, onde Lesta fala como sempre da súa aldea de Eirís, hoxe integrada na Coruña, detallando polo miúdo os costumes e a vida da xente caracterizada pola pobreza, a solidariedade comunitaria e a relixiosidade inocente.

 man direita está Eirís, coas suas casas vellas, de paredes e tellados escuros, cos cumes esfondados algunhas, â beira de corredoiras fondas entre arbres que contan os anos por pares de ducias.

Ademais deste documento sociolóxico de valor histórico e documental notable, Lesta tamén describe as miserias da emigración cubana e as transformacións que esta experiencia produce nos protagonistas.

Sinopse da obra

O relato comeza coa descrición da vida na aldea.

Era unha aldea como de medio cento de casas, separadas unhas d’outras por hortas, cortiñas, corredoiras e tarreos. De lonxe coasemente non se vía mais que unha dúcia. Pero según se entraba n-ela íbanse descubrindo na volta d-unha corredoira, detrás d-unha arrimada, ô abrigo de figueiras, â sombra d-un parral ou ô socaire d-un loureiro.

Nunha casa de labregos acomodados viven o tío Mingos e a siña Marica cos seus catro fillos: a espelida Lela, Farruca, a baril Gorecha e Estebo.

Estebo é un mozo nugallán e consentido que aborrece o traballo da terra.

N-esta terra non hai máis que fame. Eu vexo que o que vai á fora nunca ven mal. Chega ben posto, con bo traxe, boa leontina no reló, e todo o mundo o agasalla. Aquí está un traballa que traballa desde o abrir do día hastra a noite pecha e nunca sal da miseria.

O tío Mingos morre nun accidente e a siña Marica confia a Estebo o goberno da casa, pero o mozo non é quen de afacerse ao traballo e dous anos máis tarde embarca rumbo a América.

Unha mañán do mes de Outeno, despois de bicalo moito e darlle apretas sua nai a mais suas irmás, foi Estebo carreteira abaixo cara â Cruña. Levaba o mellor traxe que tiña. Nos petos o demo de cousas, e a cabeza chea de carabullos. Embarcaba aquela mesma tarde.

A viaxe nos camarotes de terceira resulta penosa. Unha vez chegado á Habana e logo dunha azarosa experiencia, deixa a vila para traballar no enxeño Conchita.

Un campo grande; no medio e medio do campo ó inxenio, ou sea a fábrica de facel-o zucre. E por alí arredor, separados do inxenio, casupas de madeira, coartuchos, onde vivían os traballadores (…) A xente que se vía andaba esfarrapada, descalza, coirosa, famenta. Parecía non haber un carto.

Estebo traballa polo caldo e bourado polos capataces unhas terras que non son da súa propiedade. E daquela comezou a zafra: “Notábase âs léguas que se iba entrar n’outra vida máis ampria, máis grande, máis rica”.

Don Vicente, un xornalista de paso pola zafra, escribe as cartas que Estebo envía a Mari Pepa, mentres Adela responde en nome da moza de Estebo. E así comezan a cartearse Vicente e Adela por medio dos mozos, poñendo nas letras todo o seu idealismo.

A zafra acaba coa saúde dos traballadores. Cando remata, Estebo embarca de volta a Galiza acompañado por Vicente.

Nos doce días que durou o viaxe, Estebo conoceu algús compañeiros que se fixeron amigos d’él. Viña o barco cheo de xente. O máis d’eles estiveran de catro anos pr’arriba en Cuba. Eran traballadores. Tamén, pouco bo traían que contar. Ben se lle vía. Viñan feitos esqueletes. Poucos eran os que non se lle podían contal-os ósos sin moita dificultá. O peito e máil-a barriga non se sabía que fora d’eles. As costas tíñanas enriba dos hombros.

Na terra agarda por estes emigrantes fracasados a miseria que deixaron atrás antes de se embarcar, pero agora a maiores perderon a saúde.

Estebo chega a casa polo mes de Santiago. Cura as fames e comeza a traballar arreo nos eidos. “En poucas semanas virou o lugar co d’arriba para abaixo. Os bois estaban folgados e gordos. Tiraban pol-o arado como nada. Puxo todas as terras en movimento”.

Adela e Vicente casaron. Tamén Estebo e Mari Pepa.

Un pouco máis aló, Estebo alindaba os bois â corda. Don Vicente ouviulle esta cántiga, no vello estilo da aldea:

     Non hai terra como a miña.
     Nin casa como a que eu teño;
     N-ela viviron meus pais,
     N-ela os meus fillos naceron.

(1)    Fonte da imaxe de Lesta Meis: Abellas de ouro. Grandes Mestres. Xerais, 1982.

(2)    Manecho o da Rúa. Recensión publicada nos Libros de Ánxel Casal en outubro de 2012.

(3)    “Manecho o da rúa de Xosé Lesta Meis, é a historia ben malfadada por certo, d’un emigrante, un mociño da aldeia a quen leva pra Habana a cobiza do lonxe, com’o difunto Viqueira chamaba â Saudade, e que volta coa saudade d’un amor e os asomos d’unha vida que deixou aló, e remata por tomar veneno. A presentación da nai do Manecho e a pintura da vida infernal e anguriosa dos traballadores dos inxenios, son páxinas naturalistas âs que non estamos moi afeitos, mais que âs 18 páxinas desaparecen xa, deixándonos outra vez no terreo onde nos movemos adoito. Ten acertos e verdade esta noveliña”. Revista Nós nº 26. Febreiro de 1926.

(4)    Revista Nós nº 47. Novembro de 1927.

(5)    Antón Villar Ponte utilizou a emigración como tema literario antes que Lesta Meis na peza teatral Almas mortas, publicada pola editorial Céltiga en Ferrol no ano 1922. Outros autores como Ricardo Carballal (O tesouro acobillado. Terra a Nosa. El Noroeste, A Coruña. 1919) usaron a emigración como marco literario, pero sen afondar no drama dos emigrados.

(6)    Manecho o da Rúa. Lar, A Coruña. 1926; Estebo. Lar, A Coruña. 1927; Abellas de Ouro. Nós, A Coruña. 1930 (recensión sobre este libro publicada nos Libros de Ánxel Casal en decembro de 2013).