Maio de 1927
Lar, revista mensual. Ano IV; número 33. Editorial Lar. Real, 36 – 1º. A Cruña
36 p ; 16 cm.
A novela curta Loita, única obra literaria conservada do escritor Rafael Fernández Casas, foi publicada en maio de 1927 co número trinta e tres na revista mensual Lar.
A Devesana tivo un sistema de ensino moderno co que se pretendía a consecución de personalidades libres e autónomas para a construción dunha sociedade igualitaria. Tivo mestres como Rafael Fernández Casas, quen ensinaba en galego, programaba os contidos das clases, pedía aos seus alumnos que expuxeran as súas ideas a través de redaccións e debates, facía intercambios con outras escolas de indianos... (2)
 |
| Inauguración da Devesana en 1912 |
Como outros moitos mestres laicos e republicanos, Rafael foi asasinado o 20 de agosto de 1936 en Trasanquelos, Cesures. Este colectivo foi un dos principais obxectivos da represión golpista, considerado subversivo por transmitir ideas que cuestionaban a orde social establecida.
A maiores de Loita, temos novas da existencia dunha segunda novela escrita por Fernández Casas e titulada Lembranzas do neno, hoxe desaparecida. (6)
Os falanxistas consideraban os mestres “envelenadores da alma popular”, segundo unha orde da Comisión de Cultura do Goberno de Burgos, presidida por José María Pemán, que xustificou a queima da biblioteca e de varios manuscritos de Rafael Fernández Casas. (7)
Loita é unha traxedia ambientada na Galiza rural, e máis concretamente na parroquia de Veiga, en Ortigueira, no mesmo lugar onde viviu o autor, que narra a historia dun desgraciado triángulo amoroso. O texto, de gran riqueza léxica, desafía os tabús sociais do seu tempo falándonos do amor apaixonado que sente unha muller polo mozo da súa filla, quen é moito máis novo ca ela, e a morte tráxica dos protagonistas.
Sinopse da obra
Martiño Silva ten dezasete anos cando marcha a Madrid logo da morte do pai para continuar os estudos, redimíndose así dos traballos da terra.
Martiño cavilaba que o que puideran rental-os bês non lle chegaría a merenda enteira, decatándose que a vida na Corte é moi difrente da que se fai na aldea; por eso puxo no celebro â par da idea do estudo a do traballo, como logo a fixo práitica.
Trece anos máis tarde volve á aldea feito un señorito.
Unha aperta de maus, desas apertas tan dos nosos labregos; tan galegas, pol-a franqueza que empechan, que deixan doentel-as maus que estreitan, facéndonos cavilar si se crebaría algún óso, puxo novamente en contaito ao Tío Matías da Penela e ao xoven estudante de Ciencias e Idiomas.
O mozo hospédase na pousada de Rosendo, onde traballa “a meiguiña, a garimosa Eudosia”.
Rosendo non ha tardar en pechar o establecemento e Eudosia ofrécelle a Martiño o alugueiro dun cuarto na súa casa, onde vive coa nai a quen chaman a Tía Dominga, a Curruca.
Ao cabo resultará inevitable que Martiño e Eudosia namoren.
Xa diran as dez no reló do pazo-escôla da aldeia, posto en pé pol-os emigrados, no que empregaron os seus quince mil pesos, eisí como sona. Dentro dunha hora, mais ou menos, a últema aperta e o derradeiro chucho, selarían as esceas amorosas do día. O destino impoñíase no seu canto. Era a hora de se deitar.
A tía Dominga tamén sente unha atracción irresistible por Martiño.
Os ollos de Martiño que se asemellaban moito aos do seu primeiro noivo, que fixera tremal-as suas carnes vivas e virxiniaes, e que xa se atopaba revolto entre as cinzas mortas do Olvido, despertaran n-ela a pasión. Os ollos de Martiño a tiñan embruxada.
A nai confésalle a Martiño o seu amor e el, afagado, dubida da súa elección. Meses máis tarde morre Eudosia logo de enfermar.
O mesmo día do enterro, â caída da serán, borrallenta e preñada de brétemas, a Tía Dominga lle lembraría a Martiño todo o seu pasado, principalmente a loita doente sostida á cotío consigo mesma, coa sua filla, co-el, co mundo, con todo, pra conquerire o que tanto arelaba: unha areíña d’amor, d’aquel espello do primeiro que tivera.
Aquela mesma noite Martiño deixa a aldea. Non ha tardar en saber da morte da tía Dominga. O cadáver aparece entre as ondas preto do cabo Ortegal, nas praias de Teixido.
Pol-a meixela dereita baixaba dende a sen, un fío de sangue xa callado. A sua faciana surría cal se quixera amostrar aos que o viran, o trunfo outido sobre da mesma vida, e a ledicia con que daba o derradeiro salaio pra xuntarse na cova coa sua feiticeira meniña, como o deixaba disposto nun papel que logo o xues lle atopou nun peto do chaleque.
Terra de Ortigueira, no mes de Xaneiro do 1927
(1) “Hay que matizar sobre este particular que, para los emigrantes devesanos, el hecho de considerar a su escuela como laica no estaba tanto en que mantuviese los preceptos de la Escuela Moderna de Francesc Ferrer i Guardia sino que más bien estuviesen en consonancia con sus propias ideas, o, como explica Narciso Luaces, con el hecho de que «cando chegaron a Cuba nunca lles preguntaron se sabían o catecismo, simplemente se sabían gramática e matemáticas».” Rafael Fernández Casas, un maestro laico e innovador. José Manuel Suárez Sandomingo.
(2) Cen anos da Devesana. Pepe Dovale.
(3) Inauguración do edificio escolar A Devesana en 1912. Consello da Cultura Galega. As Escolas da Emigración. Fondo gráfico do Arquivo da Emigración galega.
(4) “Rafael se manifestará sobre su cambio en el idioma de comunicación escolar en 1927, mediante un artículo que escribirá en La Voz de Ortigueira en el que expone su evolución hacia su expresión docente en gallego a causa del contacto que había mantenido con Victoriano Taibo unos años antes, y que rubricaba en los siguientes términos «Espellémonos nos verdadeiros Mestres nos que levan ergueito o pendón do exemplo, e ora en feixes ora espallados, sen arredarnos, imitémoslos, como eu imitei ao poeta da Terra Victoriano Taibo, e demos exempro como éste luitador o dá en todas bandas».” Rafael Fernández Casas, un maestro laico e innovador. José Manuel Suárez Sandomingo. Tamén podemos ler o seguinte parágrafo extraído da novela Loita: “O exempro pior, mais vergoñoso, é o que dán moitos emigrados da Terriña que voltan aos seus lares falando castelán, e hasta mais, tendo á menos falaren a linguaxe galega, e estimándoa como fala sô propia para vacas”.
(5) ¡¡Abajo el caciquismo!! La Renovación de Santiago de Compostela. Ano III- 11 de outubro de 1923. Ibidem anterior.
(6) Ibidem anterior.
(7) Cen anos da Devesana. Pepe Dovale.
(8) Fonte da imaxe de Rafael Fernandez Casas: Carlos Rodríguez Pérez @xcarlosrope
Ningún comentario:
Publicar un comentario